احساس تنهایی در سالمندان و راه های کاهش آن
انزوای اجتماعی و تنهایی از جمله عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت در تمام سنین و به ویژه برای افراد مسن هستند و توجه به آنها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است ولی متاسفانه در اغلب موارد همین مشکل یعنی احساس تنهایی در سالمندان نادیده گرفته می‌شود. به زبان ساده، احساس تنهایی و انزوای اجتماعی در افراد مسن زمانی اتفاق می‌افتد که سالمندان ارتباط کافی با خانواده، دوستان و یا جامعه نداشته باشند.
متاسفانه امروزه انزوای اجتماعی و تنهایی به ویژه در میان سالمندان بسیار گسترده‌تر از قبل شده است، به طوری که برخی کشورها گزارش می‌دهند که از هر سه سالمند یک نفر احساس تنهایی می‌کند. مجموعه وسیعی از تحقیقات نشان می‌دهد که انزوای اجتماعی و احساس تنهایی در سالمندان تأثیر جدی بر طول عمر ، سلامت جسمی و روانی و کیفیت زندگی آنها دارد طوری که می‌توان اثر مضر انزوای اجتماعی و تنهایی بر مرگ و میر افراد سالخورده را با سایر عوامل خطر اثبات شده از نظر علمی از جمله سیگار کشیدن، چاقی و عدم تحرک فیزیکی مقایسه کرد.
با توجه به افزایش فزاینده احساس تنهایی در سالمندان و نیز شیوع افسردگی در میان آنها، نیاز است تا به صورت جدی به راه‌های درمان و یا کاهش این مشکل در این عزیزان اندیشیده و قدم‌های مثبتی در این مسیر برداشته شود. (آشنایی با: مشاوره افسردگی)
عواقب احساس تنهایی در سالمندان چیست؟
هر چند که تنهایی تا حدودی یک انتخاب فردی است، و هر شخصی می‌تواند میان حفظ ارتباط با دوستان و خانواده و تنهایی یکی را انتخاب کند، با این حال، عوامل خاصی هم وجود دارند که برقراری ارتباط را برای افراد سالمند دشوارتر می‌کنند. با افزایش سن، حلقه اجتماعی فرد شروع به کوچک شدن می‌کند، دوستان مسن فرد از دنیا می‌روند و اعضای خانواده از جمله فرزندان برای خود خانواده تشکیل می‌دهند و مردم به مرور از فرد مسن دورتر می‌شوند. حتی اگر دوستان و خانواده‌ای در نزدیکی محل زندگی فرد وجود داشته باشند، مسائل مربوط به تحرک، بیماری و جابجایی می‌تواند خروج از خانه برای دیدن افرادی را که برای سالمندان مهم هستند را دشوار کند.
افزایش سن همچنین با عواقب فیزیکی خاصی مانند کاهش تحرک، اختلالات بینایی و مشکلات سلامتی آزاردهنده همراه است که ممکن است خروج از خانه را برای فرد دشوار کند. از سوی دیگر خجالتی بودن نیز می‌تواند یکی از عوامل احساس تنهایی در سالمندان باشد. سالمندانی که از بی‌اختیاری، کم بینایی یا کم شنوایی رنج می‌برند و یا کسانی که برای رفت و آمد به وسایل کمکی نیاز دارند، ممکن است در حدی خودآگاه یا مضطرب باشند که از موقعیت‌های اجتماعی دوری کنند، در نتیجه، این افراد به طور فزاینده‌ای منزوی شده و احساس تنهایی می‌کنند که به دنبال خود عواقبی را برای آنها در پی خواهد داشت. (مشاوره استرس چیست؟)
شاید از دید بسیاری از اطرافیان احساس تنهایی در سالمندان مشکل مهمی به نظر نرسد، اما حقیقت این است که این مسئله می‌تواند هم بر کیفیت زندگی و هم بر سلامت جسمانی افراد تأثیر بگذارد. مطالعه‌ای که توسط دانشگاه کالیفرنیا، سانفرانسیسکو (UCSF) انجام شد، نشان داد که افراد 60 سال یا بیشتر که احساس تنهایی خود را گزارش می‌کنند، 45 درصد بیشتر از سایر سالمندان در معرض خطر مرگ قرار دارند. این افراد همچنین 59 درصد بیشتر در معرض خطر زوال عقلی و جسمی بودند که به طور مشخص در توانایی آنها برای انجام فعالیت‌های زندگی روزمره اختلال ایجاد کرده است.
دانشمندان معتقدند که احساس تنهایی تأثیر فیزیولوژیکی مشابه با اثر استرس مزمن بر بدن دارد. داشتن حس تنهایی می‌تواند تولید هورمون‌های استرس مانند کورتیزول در بدن را افزایش دهد که در نهایت باعث التهاب می‌شود و ایمنی بدن را مختل می‌کند و در عین حال باعث افزایش احتمال بروز بیماری‌های روانی و مشکلات سلامت مزمن مانند دیابت و بیماری‌های قلبی در فرد می‌شود. بر اساس نتایج یک مطالعه منتشر شده در مجله روانپزشکی انجمن پزشکی آمریکا، تنهایی ممکن است با ایجاد نشانگرهای زیستی در مغز مرتبط باشد که با بیماری آلزایمر اولیه نیز مرتبط است، پس به دنبال احساس تنهایی در سالمندان احتمال بروز آلزایمر در این افراد نیز افزایش می‌یابد.
راه های غلبه بر احساس تنهایی در سالمندان
همانطور که گفته شد عواقب تنهایی می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامت روحی و جسمی سالمندان داشته باشد. پس اگر نگران والدین سالخورده خود یا یکی دیگر از عزیزان خود هستید، وقت آنست که قدمی برداشته و کاری برای این افراد انجام دهید. کارهای ساده زیادی وجود دارند که می‌توان برای مبارزه با احساس تنهایی در سالمندان انجام داد که در ادامه به ذکر برخی از آنها خواهیم پرداخت:
برای گوش دادن به حرف‌های افراد سالمند اطراف خود وقت بگذارید.
گاهی اوقات بهترین کاری که می‌توانید برای یک سالمند انجام دهید این است که به حرف‌های او گوش دهید. اگر عزیزان شما بدانند که یک گوش شنوا وجود دارد که به آنها اهمیت داده و حرف‌های آنها را می‌شنود کمتر احساس تنهایی می‌کند، پس فرد مورد علاقه خود را در گفتگوهای خود شرکت داده، از او سوال بپرسید و آنها را تشویق کنید تا نظرات خود را بیان کنند.
اگر خودتان وقت کافی برای عزیز سالمند خود ندارید می‌توانید از یک پرستار برای مراقبت از سالمند خود در منزل کمک بگیرید این کار می‌تواند با احساس تنهایی در سالمندان مبارزه کند. مراقبان در خانه در کارهایی مانند خانه داری، تهیه غذا و جابجایی سالمندان کمک می‌کنند.
برای آنها برنامه‌های مورد علاقه‌شان را ترتیب دهید.
علاوه بر گوش دادن به حرف‌های عزیزانتان، یکی دیگر از راه‌های کاهش احساس تنهایی در سالمندان اینست که پی به علایق آنها ببرید و سعی کنید برنامه‌های مورد علاقه‌شان را در زندگی روزمره آنها بگنجانید. مثلاً اگر فرد مورد علاقه شما از کتاب خواندن لذت می‌برند می‌توانید کتاب‌های مورد علاقه وی را برای او تهیه کنید و یا اگر از دورهمی‌‌های خانوادگی احساس خوبی می‌گیرد می‌توانید هر چند وقت یکبار اعضای خانواده را دور هم جمع کرده و ساعات خوبی را برای وی رقم بزنید. و یا می‌توانید حداقل یک ساعت از روز خود را به انجام یک فعالیت مشترک با عزیزتان اختصاص دهید.
به دنبال فرصت های داوطلبانه باشید.
کار داوطلبانه راهی برای کمک به جامعه و پیدا کردن دوستان جدید برای سالمندان است. آموزش خواندن به کودکان، باغبانی عمومی، و فعالیت در موزه‌های هنری محلی، همگی گزینه‌های عالی برای افراد مسنی هستند که هنوز توانایی حرکت دارند. با این اقدام سالمندان مجبور به خروج از خانه و تعامل با دیگران خواهند شد که این خود تاثیر مثبتی بر روحیه آنها دارد. کار داوطلبانه برای سالمندان تنها، چه از نظر جسمی و چه روحی، مزایای مختلفی دارد، این کار علاوه بر ارتقاء فعالیت بدنی، مغز را فعال نگه داشته و خطر ابتلا به زوال عقل و مشکلات سلامت جسمانی را کاهش می‌دهد.
یک سرگرمی جدید را برای سالمندان فراهم کنید.
یادگیری چیزهای جدید بهترین راه برای جوان نگه داشتن مغز است. می‌توانید برای فعال نگه داشتن سالمندان از آنها بخواهید که سرگرمی‌های جدید برای خود ترتیب دهند. مثلا بسیاری از افراد مسن از شرکت در برخی جلسات مورد علاقه خود از جمله کتابخوانی یا جلسات مذهبی لذت می‌برند پس می‌توانید پیشنهاد شرکت در این جلسات را به آنها بدهید و یا اگر توانایی حرکتی کافی دارند می‌توانید آنها را به شرکت در کلاس‌های ورزشی تشویق کنید، چرا که ورزش و حرکت علاوه بر اینکه میزان استرس را با ترشح اندورفین کاهش می‌دهد، از نظر روانی نیز باعث می‌شود تصویر بدنی مثبتی از خود داشته و بدین ترتیب با دیگران تعامل داشته و اجتماعی باشند.
ارتباطات خانوادگی را حفظ کنید
برای والدین سالخورده و افرادی که با تنهایی دست و پنجه نرم می‌کنند، پیدا کردن کس یا کسانی که با آنها ارتباط برقرار کنند چندان سخت نیست، یکی از بهترین فرصت‌ها این است که سالمندان عزیز را با اعضای کوچکتر فامیل ارتباط دهید. نوه‌ها، خواهرزاده‌ها و برادرزاده‌ها می‌توانند با گذراندن وقت با اعضای بزرگ‌تر خانواده چیزهای زیادی بیاموزند و سالمند عزیز نیز احساس جوان‌تر شدن و مشارکت بیشتر در فعالیت‌های خانوادگی خواهد کرد.(آشنایی با: مشاوره خانواده)
آنها را با فناوری‌های مدرن برای برقراری ارتباط با عزیزانشان آشنا کنید.
با فناوری‌های جدید، سالمندان می‌توانند با اعضای خانواده و دوستان خود ارتباط برقرار کنند، به گروه‌های مجازی بپیوندند یا علایق جدید را کشف کنند. تماس‌های ویدیویی و حتی تجربه‌های واقعیت مجازی می‌توانند این خلا را برای آنها پر کرده و احساس تنهایی در سالمندان را کاهش دهند.
در نهایت اینکه پیری یکی از واقعیت‌های زندگی است و هیچ کس نمی‌تواند از آن فرار کند. با این حال، همیشه فرصت‌هایی برای ملاقات با افراد جدید و در ارتباط ماندن با خانواده و دوستان وجود خواهد داشت، کافیست فرد در این راستا قدمی بردارد.
امروزه طیف گسترده‌ای از مداخلات چهره به چهره یا دیجیتال برای کاهش انزوای اجتماعی و احساس تنهایی در سالمندان ایجاد شده است که شامل آموزش مهارت‌های اجتماعی، گروه‌های اجتماعی و حمایتی، دوستی و درمان شناختی رفتاری است. برای حل مشکل تنهایی در سالمندان باید اقداماتی در سطح وسیع انجام داد از جمله امکان حمل و نقل و رفت و آمد راحت را برای این افراد در جامعه فراهم کنیم تا بتوانند به راحتی به خدمات اجتماعی دسترسی داشته و به راحتی با دیگران ارتباط برقرار کنند. به طور خلاصه می‌توان گفت که ارتباط اجتماعی و داشتن دوستان به اندازه مصرف دارو برای سالمندان مهم است. برای همه ضروری است که وارد عمل شوند تا مطمئن شوند که سالمندان مجبور نیستند با تنهایی روبرو شوند و می توانند زندگی شادی داشته باشند.
کلینیک روانشناسی پیروزی با برخورداری از کادر مجرب سعی دارد تا با ارائه خدماتی چون زوج درمانی به شما عزیزان کمک کند تا از یک زندگی شاد و سالم لذت ببرید.
