اختلال شخصیت خودشیفته و ازدواج: آیا یک رابطه سالم ممکن است؟

بررسی جامع اختلال شخصیت خودشیفته: تعریف، علائم و درمان‌ها

اختلال شخصیت خودشیفته ($NPD$) یک چالش جدی روانی است که می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به‌شدت کاهش دهد و روابط بین‌فردی او را دچار اختلال کند. اگرچه درمان قطعی برای این اختلال وجود ندارد، اما رویکردهایی مانند روان‌درمانی مداوم، مصرف دارو در صورت لزوم و به‌کارگیری تکنیک‌های خودمراقبتی می‌توانند نقش مؤثری در کنترل علائم و بهبود سلامت روان داشته باشند.

اختلال شخصیت خودشیفته چیست؟

اختلال شخصیت خودشیفته نوعی الگوی رفتاری ناپایدار و آسیب‌زاست که در آن فرد تمایلی به درک یا همدلی با دیگران ندارد. جهان در نگاه این افراد به دو دسته تقسیم می‌شود: «من خوبم و دیگران بدند». آن‌ها معمولاً در روابط، از موضع بالا برخورد می‌کنند و ارتباطی آمرانه و تحکم‌آمیز دارند؛ گویی دیگران زیردست و آن‌ها فرمانروا هستند.

حتی در شرایطی که اشتباه به‌وضوح از سمت آن‌هاست، باز هم مسئولیت را نمی‌پذیرند و به‌ندرت پیش می‌آید که حق را به طرف مقابل بدهند.

میل به قدرت در این افراد بسیار پررنگ است و در موقعیت‌های مختلف به شکل‌های گوناگون بروز می‌کند:

• در روابط عاطفی: با کنترل‌گری، تملک و انحصارطلبی
• در محیط کاری: با تمایل وسواس‌گونه به ریاست و برتری‌جویی

شناسایی دقیق این اختلال نیاز به ارزیابی بالینی توسط روان‌پزشک یا روان‌شناس متخصص دارد تا تشخیص درستی صورت بگیرد و درمان مناسب آغاز شود.

معیارهای تشخیصی $DSM-5-TR$ برای اختلال شخصیت خودشیفته

الگوی فراگیر از خودبزرگ‌بینی (در خیال یا رفتار) که از اوایل بزرگسالی شروع شده و در زمینه‌های مختلف وجود دارد و با پنج (یا بیشتر) از موارد زیر نشان داده می‌شود:

1. خیلی زیاد احساس خودبزرگ‌بینی می‌کند (مثلاً دستاوردها و استعدادهایش را با اغراق بیان می‌کند و انتظار دارد بدون داشتن موفقیت‌هایی چشمگیر و خاص، خیلی زیاد تحسین شود).
2. درگیر خیالات موفقیت نامحدود، قدرت، شهرت، زیبایی یا عشق ایده‌آل است.
3. اعتقاد دارد که «خاص» و منحصربه‌فرد است و فقط می‌تواند توسط سایر افراد (یا مؤسسات) خاص یا با موقعیت عالی درک شود یا با آن‌ها ارتباط داشته باشد.
4. نیاز به تمجید و تحسین بیش از حد دارد.
5. احساس استحقاق دارد و همیشه حق‌به‌جانب برخورد می‌کند (یعنی توقعات بیش از حد و غیرمنطقی دارد یا انتظار دارد که دیگران به‌صورت خودکار انتظارات و خواسته‌هایش را برآورده کنند).
6. از نظر بین‌فردی استثمارگر و سوءاستفاده‌گر است (یعنی از دیگران برای رسیدن به اهداف خود سوءاستفاده می‌کند).
7. فاقد همدلی است و تمایلی به درک یا شناسایی احساسات و نیازهای دیگران ندارد.
8. اغلب به دیگران حسادت می‌کند یا معتقد است که دیگران به او حسادت می‌کنند.
9. رفتارهای متکبرانه انجام می‌دهد یا نگاه از بالا به پایین دارد.

وقتی با یک فرد دارای اختلال شخصیت خودشیفته در رابطه هستید…

❌ او شنونده نیست؛ صدای احساسات و نیازهای شما را نادیده می‌گیرد.

❌ با تحقیر شما و دیگران، احساس برتری و قدرت می‌کند.

❌ هرگز مسئولیت سهم خودش را در مشکلات رابطه نمی‌پذیرد.

❌ حتی اگر از درون پشیمان باشد، هرگز آن را ابراز نمی‌کند.

❗️ افراد خودشیفته بیشتر از آنچه فکر می‌کنند، به کمک نیاز دارند تا بیاموزند عشق را به‌جای تحسین، تجربه کنند.

چگونه با افراد دارای اختلال شخصیت خودشیفته برخورد کنیم؟

۱. چهارچوب مکالمه را شفاف تعیین کنید

در تعامل با افراد خودشیفته، لازم است از همان ابتدا موضوع گفتگو را مشخص و محدود کنید. برای مثال اگر قصد دارید با مدیرتان دربارهٔ افزایش حقوق صحبت کنید، مستقیم و روشن بگویید:

«مایلم دربارهٔ عملکردم و سیاست‌های مربوط به افزایش حقوق گفتگو کنیم.»

همین رویکرد را در برابر همکاران مغرور هم می‌توان به کار گرفت. مثلاً:

«می‌دانم نسبت به کارتان اشتیاق دارید، اما اجازه دهید روی پروژهٔ من تمرکز کنیم.»

۲. از پیش آماده باشید

قبل از ورود به گفتگو، احتمال سؤالات یا واکنش‌های احتمالی فرد مقابل را بسنجید و پاسخ‌های مناسب در ذهن داشته باشید. اگر با پرسشی غیرمنتظره مواجه شدید، حفظ خونسردی و نشان دادن اینکه به‌راحتی نمی‌شکنید، کلید موفقیت شماست.

۳. به‌نرمی مسیر گفتگو را تغییر دهید

در صورت برخورد با موضوعات چالش‌برانگیز یا رفتارهای تحریک‌آمیز، می‌توانید با ظرافت موضوع را به سمت دیگری ببرید. برای مثال، اگر کارفرما درخواستی غیرقانونی مطرح کرد، مستقیماً مخالفت نکنید، بلکه دربارهٔ محدودیت‌های قانونی و پیامدهای احتمالی آن صحبت کنید.

۴. پیش‌زمینهٔ توافق بسازید

برای داشتن دست بالا در مکالمه، پیش از ورود به بحث اصلی، سعی کنید بر سر برخی موارد ساده‌تر به توافق برسید. این کار باعث می‌شود فشار روانی گفتگو کاهش یابد و از گرفتن تصمیماتی که به ضررتان است، جلوگیری شود. همچنین در نحوهٔ بیان، به‌جای جملات قاطع از عبارت‌هایی استفاده کنید که امکان انعطاف‌پذیری بیشتری داشته باشند؛ مثلاً بگویید: «به نظرم…» به‌جای «من می‌دانم…».

۵. محرک‌های حساسیت‌برانگیز را شناسایی کنید

افراد خودشیفته نسبت به نظراتی که با دیدگاه آن‌ها متفاوت باشد، واکنش منفی نشان می‌دهند. بهتر است مواردی که موجب تحریک آن‌ها می‌شود را بشناسید و در مکالمات بعدی از آن‌ها پرهیز کنید. این کار از قدرت‌نمایی‌های مکرر آن‌ها جلوگیری می‌کند و گفتگو را در مسیر مؤثرتر قرار می‌دهد.

چگونه اختلال شخصیت خودشیفته را تشخیص دهیم؟

افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته اغلب با ویژگی‌هایی مثل غرور، خودمحوری و توقعات بالا شناخته می‌شوند. آن‌ها خود را برتر و متفاوت از دیگران می‌دانند و این احساس برتری، پایهٔ اصلی رفتارشان را شکل می‌دهد.

با وجود ظاهری پر از اعتمادبه‌نفس، این افراد به‌شدت به تأیید و تحسین دیگران وابسته‌اند و نسبت به کوچک‌ترین انتقاد، واکنش منفی و دفاعی نشان می‌دهند.

ویژگی‌های بارز این اختلال شامل موارد زیر است:

• بزرگ‌نمایی توانایی‌ها و موفقیت‌های شخصی
• بی‌اهمیت جلوه دادن استعداد یا موفقیت دیگران
• اشتغال ذهنی مداوم با ایده‌آل‌هایی مانند قدرت، شهرت، زیبایی یا موفقیت
• تمایل به رفتارهای ناگهانی و پرخطر مثل قمار یا روابط جنسی پرریسک

تشخیص دقیق اختلال خودشیفته نیازمند ارزیابی روان‌شناختی توسط متخصص است تا از سایر اختلالات مشابه افتراق داده شود.

راهکارهای مؤثر برای مقابله با اختلال شخصیت خودشیفته

اگر احساس می‌کنید بیش از حد به خود توجه دارید و این موضوع بر روابط شخصی یا شغلی‌تان سایه انداخته، روش‌های درمانی مختلفی وجود دارند که می‌توانند به شما در یافتن تعادل کمک کنند:

۱. جلسات روان‌درمانی تخصصی: گفت‌وگو با یک روان‌درمانگر یا روان‌پزشک باتجربه به شما کمک می‌کند تا دیدگاه واقع‌گرایانه‌تری نسبت به خود پیدا کنید و چالش‌های رفتاری‌تان را بهتر بشناسید.

۲. بازنگری در افکار با رویکرد CBT: در درمان شناختی-رفتاری، یاد می‌گیرید چطور طرز فکرهای مخرب و خودمحورانه را کنار بگذارید و به جای آن، واکنش‌های سالم‌تر و منطقی‌تری را جایگزین کنید.

۳. درمان دارویی در صورت لزوم: در مواردی که علائمی مانند اضطراب یا افسردگی نیز همراه این اختلال دیده می‌شود، استفاده از دارو زیر نظر پزشک متخصص می‌تواند بخشی از روند درمان باشد.

۴. شرکت در گروه‌های درمانی: تعامل با افرادی که تجربه‌های مشابه دارند می‌تواند باعث شود احساس تنهایی نکنید و راه‌حل‌های عملی‌تری برای مقابله با چالش‌های رفتاری خود پیدا کنید.

۵. تغییر رفتار در زندگی روزمره: تمرین مهارت‌های جدید رفتاری، یادگیری همدلی و تقویت ارتباط‌های واقعی به شما کمک می‌کند تا روابط سالم‌تری بسازید.

کلینیک پیروزی با تیمی از متخصصان روان‌درمانی و روان‌پزشکی، همراه شماست تا در مسیر درمان اختلال شخصیت خودشیفته، راهی مطمئن، علمی و انسانی را طی کنید. با ما تماس بگیرید و یک گام مهم برای رشد شخصی‌تان بردارید.