بازی درمانی، فواید و تکنیک های آن
بازی درمانی چیست؟ چه مزایایی دارد؟
بازی درمانی یکی از شاخه های روانشناسی است که در آن روان درمانگر از طریق بازی های مختلف، مشکلات و چالش های مربوط به کودکان را حل می کند. البته این نوع روان درمانی برای بزرگسالان هم به کار می رود. با این حال بیشتر روانشناسان برای حل مشکلات کودکان از این شیوه درمانی استفاده می کنند.
فواید بازی درمانی
- مسئولیت پذیری بیشتر کودکان در برابر بعضی از رفتارهایشان
- احترام به خود
- همدلی و احترام به دیگران
- روابط بهتر با اعضای خانواده
- کاهش اضطراب
- مهارت های اجتماعی قوی تر
- بیان کامل احساسات
- اعتماد به نفس بیشتر
- باور به توانایی های خود
- یادگیری مهارت حل مسئله
- بهبود عملکرد تحصیلی
چرا روان درمانگرها از روش بازی درمانی استفاده می کنند؟
از آنجا که کودکان مهارت شناختی و کلامی کافی برای بیان بعضی از مسائل را ندارند، روانشناسان از روش بازی درمانی استفاده می کنند. در این روش کودکان به خوبی می توانند از طریق بازی ها، ناراحتی خود را ابزار کنند یا شرایط سختی که در آن قرار دارند را نشان دهند. از این رو، روان درمانگرها راحت تر می توانند مشکلات و سختی های یک کودک آسیب دیده را حل کنند.
چه زمانی باید از بازی درمانی استفاده کنیم؟
زمانی باید از این روش روان درمانی استفاده کنیم که کودک دچار یکی از مشکلات زیر شده باشد.
- تاخیر در رشد یا اختلالات یادگیری
- مواجه با فرایندهای پزشکی ، بیماری مزمن یا مراقبت تسکینی
- اختلال طیف اوتیسم (ASD)
- اختلال بیش فعالی و نقص توجه (ADHD)
- اختلالات خوردن و توالت رفتن
- اضطراب، افسردگی، غم و اندوه
- خشونت خانگی
- سوء استفاده
- بی توجهی
- حوادث طبیعی یا حوادث تروما
- مشکلات خانوادگی ، مانند طلاق ، جدایی یا مرگ یکی از اعضای نزدیک خانواده
- مدیریت خشم
- مشکلات مربوط به مدرسه
- معضلات اجتماعی
- ناتوانی در یادگیری
انواع بازی درمانی
بازی درمانی فعال
در این نوع از بازی درمانی، روان درمانگر وارد بازی می شود و کودک را به سمت مشکلی که برای او پیش آمده، هدایت کند. در واقع روانشناس در جریان بازی های فعال، شرایط کودک را شبیه سازی می کند. برای مثال روانشناسان، کودکانی که بعد از تولد خواهر یا برادر کوچکتر خود آسیب دیده اند در روند بازی دچار خشم، نفرت، حسادت و غیره می کنند تا آن ها بتوانند احساسات خود را بروز دهند.
بازی درمانی غیر فعال
در این روش، روان درمانگر وارد بازی نمی شود و هیچ نقشی در روند بازی هم ندارد و تنها نظاره گر است. در این بازی ها کودکان به صورت فردی یا گروهی بازی می کنند. در روند بازی هم کودک یاد می گیرد در گروه چطور رفتار کند و چگونه خود را با شرایط موجود وفق دهد.
ابزارهای مورد استفاده در بازی درمانی
اغب روان درمانگرها برای استفاده از این روش درمانی، یک اتاق مخصوص بازی دارند. آن ها در این اتاق از وسایل و ابزارهای خاص برای رشد بهتر کودک استفاده می کنند. این ابزارها عبارت اند از:
- لوازم هنری
- چهره های اکشن
- مجسمه حیوانات
- عروسک های مختلف
- نقاب
- ماشین های اسباب بازی
- شن و ماسه
- دستبند
- اسباب بازی های مربوط به موسیقی و غیره
بازی درمانی بزرگسالان
همانطور که پیش از این گفتیم بازی درمانی تنها مختص به کودکان نیست. مواردی هم وجود دارد که روان درمانگر برای حل مشکل بزرگسالان (بیشتر نوجوانان و جوانان) از این روش استفاده می کنند. در اصل بازی درمانی برای بزرگسالان مانند یک مکمل در کنار سایر روش های درمانی عمل می کند.
نقش بازی درمانی در رشد جسمی کودک
بازی درمانی تاثیر فراوانی در رشد جسمی کودک دارد. از جمله این تاثیرات می توان به موارد زیر اشاره کرد.
- به رشد یکپارچه دستگاه های حسی و هماهنگی اعضای بدن کودک کمک بزرگی می کند.
- موجب تقویت حواس کودک می شود.
- کودک نسبت به توانمندی های فکری و بدنی خود آگاه می شود.
- کودک از طریق این روش درمانی می تواند به سمت راست و چپ بدن خود اشراف پیدا کند.
- انرژی و نیروی بدن کودک را به بهترین نحو مصرف می کند.
نقش بازی درمانی در رشد ذهنی کودک
- افزایش تمرکز و توجه کودک
- یادگیری بهتر زبان
- رشد هوشی کودک
- آشنایی با مفاهیم ساخت، فضا و شکل
- استفاده بهتر از قوه تخیل
- فراهم کردن زمینه های بهتر برای تفکر بیشتر
- تقویت رفتار هوشمندانه کودک
اتاق بازی چه ویژگی هایی دارد؟
- یک محیط ثابت است.
- از نظر نور و روشنایی شرایط مناسبی دارد.
- در داخل آن اسباب بازی و دیگر ابزارهای بازی درمانی قرار گرفته است.
بررسی انواع بازی ها از نظر ساختار
بازی هایی که روان درمانگر با بچه های انجام می دهد از نظر ساختار متفاوت است. در واقع نوع بازی متناسب با شرایط و فردی، جسمانی، روحی و میزان هوش کودک تعیین می شود.
بازی های تقلیدی
در این بازی ها کودک، نقش های مورد علاقه خود را تقلید می کند. این نقش می تواند الگویی از شخصیت پدر، مادر یا خواهر و برادر باشد.
بازی های حسی- حرکتی
این نوع بازی ها هم به صورت تکی و هم به صورت انفرادی انجام می شوند. بازی های حسی و حرکتی می توانند در کاهش خشم کودکان و افزایش انرژی آن ها مفید باشد.
بازی های نمادی
روانشناس زمانی از این نوع بازی ها استفاده می کند که کودک خود را از آرزوهایش بسیار دور می بیند. درواقع روان درمانگر با استفاده از ابزارهای مختلف به او نشان می دهد که این نیازها قابل انجام هستند.
بازی های نمایشی
در این نوع بازی ها کودک در تقلید از بزرگسالان از وسایل آن ها (مثل عینک، کفش پاشنه بلند و غیره) استفاده می کند.
بازی های خلاقیتی
در این بازی ها کودک از طریق به وجود آوردن یک اثر هنری، موسیقی، خمیر بازی و غیره عقاید و احساسات خود را بیان می کند.
معرفی چند بازی مورد استفاده روان درمانگرها
بازی های مورد استفاده برای کودکان لجباز
یکی از بازی هایی که روان درمانگر برای کودکان لجباز به کار می برد، بازی بادکنک های خشم است. در این بازی ابتدا کودک بادکنک ها باد می کند، سپس آن ها را به وسیله شیء تیزی می ترکاند. در طی این بازی کودک لجباز می آموزد که با خالی کردن خشم خود، کمتر لجبازی کند.
بازی های مور استفاده برای درمان اختلال CD یا سلوک
CD یک نوع اختلال روانی است. کودکانی که به این نوع اختلال مبتلا هستند، رفتارهای ناپسند زیادی از خود نشان می دهند. برای مثال از مدرسه فرار می کنند یا هیچ مسئولیتی در قبال کارهای خود ندارند. روان درمانگر با استفاده از بازی های مخصوص این اختلال می تواند مشکل کودکان را تا حد بسیار زیادی حل کند.
اثرات بازی درمانی
تحقیقاتی که تا به حال انجام شده، نشان می دهد که این روش روان درمانی تاثیر فراوانی در حل چالش های کودکان دارد. برای مثال طی مطالعه ای که در سال 2017 انجام شده، روان درمانگرها متوجه شدند؛ کودکان بعد از 7 جلسه 30 دقیقه رفتارهای همدلانه تری با والدین و دیگر اعضای خانواده خود دارند.
بازی درمانی به خوبی می تواند در درمان مشکلات کودکان موثر باشد. اگر شما نیز برای درمان مشکلات کودک خود به روان درمانگری متخصص نیاز دارید، می توانید با کارشناسان کلینیک پیروزی در ارتباط باشید.
روان‌پزشکان کودک و روانشناسان از دیرباز از بازی به عنوان ابزاری درمانی برای کودکان با مشکلاتی مانند ADHD، اختلالات خلقی و اختلالات اضطرابی استفاده می‌کردند.
بازی‌ها و روش‌هایی را که متخصصان حوزه مشاوره کودک برای درمان بیش فعالی توصیه می‌کنند عبارت است از:
بازی به عنوان ابزاری درمانی برای کودکان
1. کاراته؛ مناسب برای تخلیه انرژی
کودکان بیش فعال با آموزش کاراته یاد می گیرند تا با انجام حالت‌های متفاوت انرژی خود را کنترل کنند. همچنین کاراته به آنها کمک می‌کند تا ذهن خود را متمرکز و آرام کنند. به عبارتی ایجاد اعتمادبه‌نفس، یادگیری تمرکز و ایجاد هماهنگی پیشرفته، تنها برخی از مزایای کاراته برای بچه‌های بیش‌فعال است.
2. ورزش در فضای باز؛ راهی برای افزایش تمرکز
انجام ورزش‌هایی مانند فوتبال، بسکتبال، والیبال، بیس بال و بدمینتون که در فضاهای باز انجام می‌شود، فعالیت بسیار خوبی برای کودکان بیش‌فعال است زیرا در این بازی‌ها هیچ توقفی وجود ندارد و بچه‌ها مدام در حال حرکت و استفاده از عضلات خود هستند؛ بنابراین این بازی‌ها، فعالیت‌های مناسبی برای تمرکز و تخلیه انرژی این کودکان است.
3. موسیقی؛ ورزشی ذهنی برای به آرامش رسیدن
موسیقی راه‌حل فوق‌العاده برای آرام کردن مغز کودکان بیش‌فعال است. موسیقی هر دو طرف مغز را هم‌زمان فعال می‌کند. دکتر الیو ساکس می‌گوید: «هیچ‌چیزی به اندازه موزیک ذهن را فعال نمی‌کند.
قدرت موسیقی درمانی می‌تواند باعث حرکت بیماران فلجی که پارکینسون دارند شود، باعث بهتر شدن علائم سندروم توره می‌شود و تیک‌های عصبی کودکان اوتیسم را بهتر می‌کند و بر کودکان بیش‌فعال تأثیر می‌گذارد.» اگرچه برخی از موسیقی‌ها به شما آرامش می‌بخشند و برخی شما را عصبی و تهاجمی می‌کند اما شما می‌توانید سبک‌ها، گام‌ها و هنرمندان مختلفی را امتحان کنید تا ببینید کدام موسیقی بچه شما را آرام می‌کند یا به هیجان می‌آورد.
4. شنا؛ ورزشی برای نظم و انضباط دادن
شنا یک تمرین عالی برای بچه‌های پرتحرک است زیرا حرکت مداوم در شنا باعث باز کردن ذهن، تقویت عضلات، بالا بردن حس اعتمادبه‌نفس و استقلال و همچنین حفظ تعادل می‌شود. همچنین ورزش شنا باعث آزاد شدن هورمون آرام‌بخش و نشاط آوری بنام اندورفین در بدن می‌شود و ورزشی مناسب برای آرامش ذهن و فکر در کودکان بیش‌فعال است.
5. تئاتر؛ سرگرمی خلاقانه
نمایش یا تئاتر یک فعالیت خلاقانه برای درگیر کردن بچه‌های بیش‌فعال است زیرا این فعالیت به تمرین، هماهنگی، حافظه‌ای قوی، اعتمادبه‌نفس و مهارت نیاز دارد. در واقع تئاتر کمک می‌کند تا بچه‌ها به چالش‌های شخصی خود بپردازند.
6. کوهنوردی؛ تسکین‌دهنده
کوهنوردی نیاز به تحرک را در کودکان بیش‌فعال برآورده کرده و آن را به‌سوی تحرک‌های کنترل شده و برنامه‌ریزی شده هدایت می‌کند.
7. بازی‌های فکری
بازی‌هایی مانند پازل، شطرنج، معما، بازی‌های ساختنی و غیره یک تمرین عالی برای مغز است. این‌ها گزینه‌های جذاب برای بچه‌های بیش‌فعال است زیرا باعث می‌شود آنها در یک مکان بنشینند و تمرکز کنند.
8. بازی با توپ ضداسترس
توپ ضداسترس همان کار فعالیت‌هایی مثل یوگا و مدیتیشن را انجام می‌دهد. فشار دادن توپ ضداسترس باعث کاهش استرس، بهبود خلق‌وخو و آرامش اعصاب، منحرف کردن ذهن و افزایش توجه و تمرکز می‌شود. توپ ضداسترس روشی فوق‌العاده برای مقابله با مشکلات بیش‌فعالی کودکان است.
بیش‌فعالی یک مرحله طبیعی در کودکان است و لازم است قبل از اینکه به یک مشکل تمام‌عیار در زندگی تبدیل شود، به آن توجه بیشتری کنیم. این نکات را به خاطر بسپارید و با فرزند خود صبور باشید، به زودی نتیجه خواهید دید.
