تأثیر باورها و ذهنیت های طرحواره ای
در این مطلب مجموعه‌ای از ذهنیت‌های طرحوارهای سالم و ناسالم مورد بررسی قرار گرفته و درباره طرحواره درمانی اطلاعات مفید و کاربردی در اختیار شما قرار می‌گیرد.
تأثیر باورها و ذهنیت‌های طرحوارهای در درمان مشکلات روانی
قبل از آشنایی با ذهنیت‌های طرحوارهای بهتر است ابتدا با مفهوم طرحواره آشنا شویم. همه ما در هنگام تولد هیچ‌گونه شناختی از محیط پیرامون نداریم. دریافت شناخت و اطلاعات از محیط اطراف به شکل تدریجی و آرام اتفاق می‌افتد. اطلاعات پراکنده ذهنی بعد از مدتی در یک موضوع، دسته‌بندی شده و طرحواره را شکل می‌دهند.
شکل‌گیری طرحواره سازگار و ناسازگار
به عنوان مثال زمانی که کودک گریه می‌کند، خواسته‌هایش برآورده می‌شود یا مورد توجه قرار می‌گیرد. در نتیجه این ذهنیت در کودک شکل می‌گیرد که با گریه کردن، مراقبت، توجه و … دریافت کرده و نیازش برطرف می‌شود. به مرور زمان نوزاد نسبت به والدین دلبستگی ایمن پیدا می‌کند. این دلبستگی به علت رسیدگی و مراقبت همیشگی والدین از کودک به وجود می‌آید. دلبستگی ایمن طرحوارههای مثبت یا سازگار را شکل می‌دهد. زمانی که دلبستگی ایمن نوزاد به والدین از بین برود، دلبستگی مختل به وجود می‌آید. این نوع دلبستگی سبب تشکیل طرحواره ناسازگار در ذهن نوازد خواهد شد. در واقع طرح‌واره‌ها با توجه به برآورده شدن نیازها شکل می‌گیرند. طرح‌واره‌هایی که در نتیجه برآورده نشدن نیازهای اولیه زندگی شکل می‌گیرند، طرحوارههای ناسازگار اولیه هستند.
تعریف ذهنیت‌های طرحوارهای
تشکیل طرحوارههای شکل نگرفته در زندگی شما ادامه دارد. عدم پاسخ‌گویی به نیازهای شما در دوران بزرگسالی باعث فعال‌سازی طرح‌واره‌ها می‌شود. نتیجه فعال‌شدن طرح‌واره‌ها، به‌وجودآمدن احساسات منفی مانند غم و عصبانیت است. افراد برای مقابله و رویارویی با احساسات منفی از راهکارهای مختلف استفاده می‌کنند. این راهکارها همان سبک‌های مقابله‌ای هستند. با فعال‌شدن طرحواره، استفاده از سبک مقابله‌ای شروع شده و ذهنیت‌های طرحوارهای تشکیل می‌شود.
ذهنیت طرحوارهای در واقع همان طرحوارههای سازگار یا ناسازگار ذهنی شماست. ذهنیت‌های طرحوارهای به چهار گروه اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند: ذهنیت‌های سالم، ذهنیت‌های والد ناکارآمد، ذهنیت مقابله‌ای ناکارآمد، ذهنیت‌های کودکانه
طرحواره کودکانه
ذهنیت‌های طرحوارهای کودکانه به شکل ذاتی در تمام افراد وجود دارند. این نوع ذهنیت‌ها در اثر طرحوارههای قدرتمند به وجود می‌آیند. فردی که چنین ذهنیتی دارد، رفتاری شبیه به کودک از خود نشان می‌دهد. به‌عنوان‌مثال فردی که معشوقش او را ترک می‌کند، ذهنیت طرحوارهای کودکانه از خود بروز می‌دهد. این ذهنیت شامل افسردگی، عصبانیت، ناامیدی، درماندگی و … است.
طرحواره مقابله‌ای ناکارآمد
ذهنیت‌های طرحوارهای مقابله‌ای ناکارآمد به سه حالت تسلیم، دوری و جبران‌کننده افراطی نشان داده می‌شوند.
فرد در حالت تسلیم شده و مطیع به یک فرد منفعل (وابسته) تبدیل شده و احساس ضعف در مقابل دیگران دارد. چنین افرادی حق انتخاب را از خود می‌گیرند و به شدت وابسته به نظر می‌رسند. در حالت دوم یعنی فرار و دوری شاهد خودتحریکی، فرار از موقعیت یا مصرف مواد مخدر هستیم. به عنوان مثال افرادی که از طردشدن در روابط می‌ترسند، با این نوع ذهنیت وارد رابطه می‌شوند که باید همواره خودشان تمام‌کننده روابط باشند.
در حالت سوم نیز فرد تمایل ندارد وارد رابطه شود. این نوع افراد نیز جبران‌کننده افراطی هستند.
ذهنیت‌های طرحوارهای والد ناکارآمد
این نوع ذهنیت با فعال‌شدن طرحواره به وجود می‌آید. این نوع بیماران دنبال‌کننده نقش والدین خود هستند. در واقع آن‌ها دقیقاً مشابه والدین خود رفتار می‌کنند. این والد می‌تواند یک والد تنبیه‌گر باشد. در واقع فرد با این نوع ذهنیت خود را به صفات بدی محکوم کرده و آن‌گاه خود را بابت آن صفات تنبیه می‌کند. گاهی اوقات نیز فرد به یک والد پرتوقع تبدیل می‌شود. این افراد نیز به شکل وسواسی جبری عمل می‌کنند و به دنبال ایده‌آل‌گرایی به شکل افراطی هستند.
ذهنیت سالم
ذهنیت طرحوارهای سالم حالتی است که در آن رفع نیازهای فرد به‌خوبی انجام شده و فرد از احساساتش آگاهی کامل دارد. این ذهنیت‌ها از انعطاف بالایی برخوردار هستند. ذهنیت کودک شاد و ذهنیت بزرگسال سالم جزء ذهنیت‌های سالم است.
طرحواره درمانی چیست؟
طرحواره درمانی از روش‌های جدید و مؤثر روان‌درمانی موج سوم روان‌شناسی است که برای حل مشکلات عمیق بیماران به کار می‌رود. باور و ذهنیت طرحوارهای وضعیت تفسیر اطلاعات ارسالی به مغز را تعیین می‌کند. در طرحواره درمانی باورها و ذهنیت‌های ناسالم، آسیب‌زننده و مهاجم شناسایی شده و درمان می‌شوند. این نوع درمان با اثربخشی فوق‌العاده بر روی رفتار بیماران دیده می‌شود.
طرحواره درمانی برای توانمندسازی ذهنیت سالم مورداستفاده قرار می‌گیرد. در واقع با تقویت ذهنیت سالم، می‌توان ذهنیت ناکارآمد را خنثی کرد.
حتما بخوانید: ” طرحواره درمانی چیست “
جمع‌بندی
ذهن انسان به طور طبیعی درگیر طرحوارههای مختلف است. افراد با ذهنیت‌های سالم طرحوارهای می‌توانند بر روی خشم، غم، افسردگی و … غلبه کرده و به شکل متعادل رفتار کنند. طبق این نظریه بیشتر بیماری‌های روانی ریشه در ذهنیت‌ها دارند. در طی طرحواره درمانی راهکار و روش‌های کنترل ذهنیت‌های ناسالم و ناکارآمد برای درمان بیماران انجام می‌شود.
نویسنده: دکتر محمد پیروزی
