روش‌های تشخیص و درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی (سایکوپات)

سایه‌های تاریک شخصیت: نگاهی روان‌شناختی به اختلال شخصیت ضد اجتماعی

حتماً تاکنون با اصطلاح «سایکوپات» یا اختلال شخصیت ضد اجتماعی برخورد کرده‌اید. این اختلال رفتاری معمولاً با بی‌توجهی، بی‌احساسی و نادیده گرفتن حقوق دیگران در رفتار فرد نمایان می‌شود. در این مطلب از وب‌سایت کلینیک روان‌شناسی پیروزی، نگاهی دقیق‌تر به این نوع اختلال شخصیتی داریم و با مؤثرترین روش‌های درمان آن آشنا می‌شویم.

اختلال شخصیت ضد اجتماعی چیست؟

اختلال شخصیت ضد اجتماعی (Antisocial Personality Disorder یا ASPD)، نوعی اختلال روانی است که در آن فرد توانایی پایبندی به قوانین و هنجارهای اجتماعی را از دست می‌دهد. این الگو از نوجوانی آغاز شده و تا بزرگسالی ادامه می‌یابد.

با اینکه رفتار این افراد اغلب مجرمانه یا قانون‌گریزانه است، اما این اختلال را نباید با بزهکاری صرف یکی دانست. در طبقه‌بندی ICD-10، به این وضعیت «اختلال شخصیت مردم‌ستیز» (Dissocial Personality Disorder) گفته می‌شود.

نشانه‌های اختلال شخصیت ضد اجتماعی

افراد مبتلا به سایکوپت یا اختلال شخصیت ضد اجتماعی، ویژگی‌هایی از خود نشان می‌دهند که با هنجارهای انسانی و اجتماعی در تضاد است. برخی از مشخص‌ترین ویژگی‌های آن عبارت‌اند از:

• بی‌توجهی به قانون و قواعد اجتماعی: رفتارهایی دارند که نشان می‌دهد ارزشی برای قوانین قائل نیستند.

• فریبکاری مزمن: برای رسیدن به اهداف شخصی، به راحتی دروغ می‌گویند و دیگران را فریب می‌دهند.

• عدم همدلی: نسبت به احساسات دیگران بی‌تفاوت‌اند.

• استفاده ابزاری از جذابیت: گاهی خوش‌برخورد یا بامزه‌اند، اما هدف اصلی‌شان سوءاستفاده از دیگران است.

• نگاه از بالا به دیگران: تحقیر و احساس برتری در رفتارشان دیده می‌شود.

• درگیری قانونی: در بسیاری از موارد سابقه نقض قانون دارند.

• رفتار پرخاشگرانه و خشونت‌آمیز: خشم ناگهانی و تهدیدهای مکرر بخشی از رفتارشان است.

• نبود احساس گناه: پس از آسیب زدن به دیگران، هیچ پشیمانی‌ای در آن‌ها دیده نمی‌شود.

• رفتارهای پرخطر: افراد سایکوپت بدون در نظر گرفتن پیامدها، دست به کارهای نسنجیده و خطرناک می‌زنند.

شروع و مسیر بالینی

علائم اولیه اختلال شخصیت ضد اجتماعی ممکن است از دوران کودکی و نوجوانی آغاز شود. تنهایی، شکست تحصیلی و روابط اجتماعی ضعیف در کودکان با هوش عادی می‌تواند نشانه‌های اولیه باشد. این ویژگی‌ها ممکن است، باعث شوند فرد در مدرسه متفاوت به نظر برسد و سوژه تمسخر دیگران شود.

منبع: DSM-5-TR، انجمن روانپزشکی آمریکا، ترجمه دکتر مهدی گنجی، جلد یک، انتشارات ساوالان

شیوع و ویژگی‌های جمعیتی اختلال سایکوپات

مطالعات نشان می‌دهد که حدود ۳٪ مردان و ۱٪ زنان به اختلال شخصیت ضد اجتماعی مبتلا هستند. شیوع آن در جوامع کم‌برخوردار و بی‌ثبات بالاتر است.
همچنین، در حدود ۷۵٪ زندانیان نشانه‌هایی از این اختلال دارند. این اختلال اغلب در پسران قبل از نوجوانی و در دختران پیش از بلوغ بروز می‌کند.
سابقه خانوادگی هم عامل مهمی است؛ بستگان درجه‌یک مردان مبتلا، ۵ برابر بیشتر در معرض خطر هستند.

عوامل زمینه‌ساز اختلال شخصیت ضد اجتماعی

شخصیت هر فرد، نقشه ذهنی‌ای است که بر اساس آن، جهان را می‌بیند، می‌فهمد و با دیگران تعامل می‌کند. این نقشه در سال‌های کودکی و نوجوانی، با ترکیبی از ژن‌ها و محیط زندگی شکل می‌گیرد. اختلال شخصیت ضد اجتماعی نیز حاصل به‌ هم‌ ریختگی همین نقشه است—ترکیبی از وراثت، تجربیات زندگی و گاهی اختلالاتی در مغز.

۱. وراثت: ریشه‌هایی در ژن‌ها

برخی افراد از ابتدا با زمینه‌های ژنتیکی خاصی متولد می‌شوند که آن‌ها را نسبت به تأثیرات منفی محیطی آسیب‌پذیرتر می‌کند. هرچند هیچ ژن مشخصی به‌ تنهایی عامل این اختلال نیست، اما تحقیقات نشان داده‌اند که این اختلال در خانواده‌ مبتلایان شایع‌تر است. به بیان دیگر، زمینه ارثی ممکن است بذر این اختلال را بکارد و محیط آن را پرورش دهد.

۲. خانواده: جایی که شخصیت رشد می‌کند یا می‌لرزد

تجربه‌ کودکی در خانواده‌ای مملو از بی‌توجهی، خشونت، فحاشی یا سوءاستفاده، می‌تواند آسیب‌های عمیقی بر روان کودک وارد کند. کودکی که در چنین فضایی بزرگ می‌شود، به‌ جای یادگیری همدلی، کنترل خشم و احترام به دیگران، بی‌اعتمادی، خشم پنهان و بی‌تفاوتی را می‌آموزد. والدینی که خودشان الگوی رفتارهای آسیب‌زا هستند، اغلب چرخه‌ای تکرارشونده از آسیب را به نسل بعدی منتقل می‌کنند.

۳. مغز: ساختاری متفاوت، واکنش‌هایی متفاوت

مطالعات تصویربرداری مغزی نشان داده‌اند که مغز افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی، به‌ ویژه در بخش لوب پیشانی (فرونتال)، تفاوت‌هایی با افراد سالم دارد. این ناحیه نقش مهمی در تصمیم‌گیری، قضاوت و کنترل هیجان دارد. اختلال در عملکرد این بخش، باعث می‌شود این افراد بیشتر به‌ دنبال هیجان، ریسک و حتی رفتارهای خطرناک بروند، بی‌آن‌که از عواقب آن بترسند.

۴. زیست‌شناسی مغز: نقش مواد شیمیایی

یکی دیگر از عوامل به تعادل مواد شیمیایی مغز بازمی‌گردد. سطوح غیرعادی سروتونین، ماده‌ای که خلق‌وخو، رفتارهای تکانشی و احساس لذت را تنظیم می‌کند، می‌تواند نقش مهمی در بروز رفتارهای ضداجتماعی داشته باشد. وقتی این تنظیم‌کننده دچار نقص شود، فرد ممکن است دچار نوسانات خلقی، بی‌ثباتی هیجانی و واکنش‌های کنترل‌نشده شود.

تشخیص اختلال شخصیت ضد اجتماعی

تشخیص این اختلال آسان نیست. حتی درمانگران با تجربه هم ممکن است در مواجهه‌ نخست با این بیماران دچار اشتباه شوند. آن‌ها در ظاهر آرام، منطقی و قابل‌اعتماد به نظر می‌رسند. اما زیر این ظاهر فریبنده (آنچه روان‌پزشک «هاروی کلکلی» آن را «نقاب فرزانگی» می‌نامید) موجی از خشم، بی‌ثباتی، تحریک‌پذیری و خصومت پنهان شده است.
در برخی موارد، برای آشکار شدن حقیقت، نیاز به مصاحبه‌های عمیق و چالشی وجود دارد؛ جایی که تعارض‌ها و تناقض‌های گفته‌های فرد، زمینه را برای آشکارسازی الگوی فریبکارانه‌اش فراهم می‌کند.

رویکردهای مؤثر در مدیریت اختلال شخصیت ضد اجتماعی

اختلال شخصیت ضد اجتماعی (ASPD) یکی از چالش‌برانگیزترین اختلالات روانی است که درمان قطعی برای آن وجود ندارد؛ اما با استفاده از راهکارهایی مانند روان‌درمانی هدفمند و داروهای تجویزی، می‌توان برخی رفتارهای مشکل‌ساز را تعدیل و مدیریت کرد.
یافته‌های پژوهشی حاکی از آن است که علائم این اختلال معمولاً بین ۲۴ تا ۴۴ سالگی شدت بیشتری دارند و پس از آن، در بسیاری از موارد به‌تدریج کاهش می‌یابند.

کلینیک پیروزی با بهره‌گیری از تیمی متخصص و تجربه در زمینه اختلالات شخصیت، خدماتی حرفه‌ای و اثربخش برای مدیریت ASPD ارائه می‌دهد. اگر نگران رفتارهای پیچیده یا مخرب یکی از نزدیکانتان هستید، مشاوران ما در کلینیک پیروزی آماده‌اند تا همراهتان باشند. از طریق لینک زیر می‌توانید به صورت آنلاین نوبت مشاوره خود را رزرو کنید.

رزرو وقت مشاوره