طرحواره تأییدطلبی چیست؟ از علائم پنهان تا درمان پایدار

آیا شما هم همیشه دنبال تأیید دیگران هستید؟ طرحواره تأییدطلبی را بشناسید

افرادی که در دام طرحواره تأییدطلبی گرفتار می‌شوند، معمولاً عطش شدیدی برای دیده‌شدن، ستایش‌شدن و گرفتن تأیید از دیگران دارند. برایشان مهم است که در مرکز توجه باشند و نگاه تحسین‌گر دیگران به آن‌ها احساس قدرت و ارزشمندی می‌دهد. اگرچه این بازخوردهای مثبت می‌توانند به‌طور موقت حس خوبی به فرد بدهند، اما وقتی این نیاز به شکلی افراطی بروز کند و فرد برای جلب نظر دیگران حاضر باشد خودش را فراموش کند یا از مسیر اصلی‌اش منحرف شود، نشان‌دهنده‌ی وجود یک الگوی ناسالم روانی است. اگر می‌خواهید بدانید طرحواره تأییدطلبی چه نشانه‌هایی دارد و چگونه می‌توان آن را درمان کرد، ادامه‌ی این مطلب را از دست ندهید.

طرحواره چیست؟

طرحواره‌ ها، الگوهای عمیق و پایدار فکری، هیجانی، جسمی و رفتاری هستند که از دوران کودکی شکل می ‌گیرند و در طول زندگی فعال باقی می ‌مانند. این الگوها، نحوه‌ ی درک ما از خود، دیگران و جهان را شکل می ‌دهند و در تصمیم ‌گیری ‌ها، روابط و واکنش ‌های احساسی ما نقش مهمی ایفا می ‌کنند.

طرحواره‌ ها باورهای بنیادینی هستند که فرد درباره ‌ی خود و دنیا دارد و معمولاً ریشه در تجارب اولیه ‌ی زندگی دارند. این طرحواره ‌ها در صورت فعال شدن، موجب احساسات شدید و رفتارهای ناسازگار می ‌شوند. (یانگ، جفری، کلوسکو، جانت و وایشآر، ماری. (۱۳۹۷). طرحواره‌درمانی: راهنمای درمان اختلالات شخصیت. ترجمه‌ی حسن حمیدپور و مهدی کریمی. انتشارات ارجمند.)

طرحواره تأییدطلبی چیست؟

طرحواره تأییدطلبی (یا پذیرش‌جویی)، یکی از الگوهای ناسازگار ذهنی است که در آن فرد باور دارد برای باارزش بودن باید مورد تأیید، تحسین یا توجه دیگران قرار بگیرد.

در طرحواره تأییدطلبی، فرد نیازها، احساسات و خواسته‌های شخصی‌اش را نادیده می‌گیرد و به‌جای آن، خود را با انتظارات دیگران هماهنگ می‌کند تا پذیرش اجتماعی یا عاطفی را تجربه کند. این الگو معمولاً از کودکی و در اثر تجربیاتی مانند انتقاد مداوم، کمبود محبت یا وابستگی شدید به نظر والدین شکل می‌گیرد و اگر درمان نشود، می‌تواند به احساس پوچی، اضطراب، کاهش عزت‌نفس و نارضایتی عمیق از خود منجر شود.

نشانه‌های طرحواره تأییدطلبی

افرادی که گرفتار طرحواره تأییدطلبی هستند، در شرایط مختلف نشانه‌هایی بروز می‌دهند که نشان‌دهنده‌ی وابستگی شدید آن‌ها به نظر دیگران است. در ادامه، مجموعه‌ای از این نشانه‌ها را می‌خوانید:

• ذهنشان دائماً درگیر این است که دیگران چگونه آن‌ها را قضاوت می‌کنند.
• ترجیح می‌دهند مطابق میل اطرافیان تصمیم بگیرند تا مبادا مورد انتقاد قرار گیرند.
• اغلب از حضور در جمع‌ها پرهیز می‌کنند، چرا که از نگاه و نظر بقیه دچار اضطراب می‌شوند.
• در برخورد با دیگران مدام شخصیت خود را تغییر می‌دهند تا تأیید و تحسین دریافت کنند.
• احساس می‌کنند «خود واقعی» ندارند و هویتشان وابسته به نظرات اطرافیان است.
• تنها زمانی حس باارزش بودن دارند که دیده شوند یا تشویق شوند.
• دلشان می‌خواهد همه آن‌ها را بپذیرند و هیچ‌کس از آن‌ها دلخور نباشد.
• جایگاه اجتماعی و ثروت را به‌عنوان ابزاری برای جلب توجه بسیار بااهمیت می‌دانند.
• اعتمادبه‌نفسشان به‌شدت تحت‌تأثیر نظر مثبت یا منفی دیگران قرار دارد.
• پس از هر تعامل، دچار نشخوار ذهنی می‌شوند و بارها گفته‌ها و رفتارهایشان را مرور می‌کنند تا مبادا خطایی کرده باشند.

این نشانه‌ها همگی ریشه در اضطراب از طردشدن و نیاز بیمارگونه به تأیید بیرونی دارند.

ریشه‌های شکل‌گیری طرحواره تأییدطلبی

ریشه‌های شکل‌گیری طرحواره تأییدطلبی، معمولاً در سال‌های اولیه‌ی زندگی فرد نهفته است؛ جایی که کودک، برای بقا و دریافت عشق، به‌ناچار خود را با انتظارات دیگران هماهنگ می‌کند. این پدیده تحت‌تأثیر عوامل متعددی به‌وجود می‌آید:

۱. فشار دائمی برای بی‌نقص بودن

کودکانی که در محیطی بزرگ می‌شوند که دائماً زیر ذره‌بین قضاوت هستند، یاد می‌گیرند تنها زمانی ارزشمندند که اشتباه نکنند و کامل عمل کنند. این فشار، آن‌ها را وابسته به نظر دیگران می‌سازد.

۲. خلأ عاطفی در خانه

وقتی خانواده مأمن گرمی برای ابراز احساسات نیست و کودک با بی‌مهری، طرد یا بی‌توجهی روبه‌رو می‌شود، به‌مرور یاد می‌گیرد که باید با جلب نظر دیگران، احساس امنیت و دوست‌داشتنی بودن را بازسازی کند.

۳. ایفای نقش‌های ساختگی برای بقا

در بسیاری از خانه‌ها، بچه‌ها مجبورند چهره‌ای را از خود نشان دهند که مورد پسند والدین است؛ مثلاً همیشه ساکت، همیشه مؤدب، همیشه موفق. این نقش‌ها به‌مرور، جایگزین خودِ واقعی کودک می‌شوند.

۴. فرهنگ تأییدمحور

در جوامعی که ارزش انسان را با تأیید دیگران، ظاهر، موقعیت اجتماعی یا دستاوردهایش می‌سنجند، فرد ناخواسته به‌سوی این باور کشیده می‌شود که خوشبختی فقط در چشم دیگران معنا دارد.

در مجموع، طرحواره تأییدطلبی نتیجه‌ی سال‌ها آموزش غیرمستقیم به کودک است که می‌گوید: «خودت کافی نیستی، مگر اینکه دیگران تو را تأیید کنند.»

عوارض طرحواره تأییدطلبی

پیروی مداوم از خواست دیگران و تلاش بی‌وقفه برای جلب رضایت اطرافیان، گرچه در ظاهر ممکن است احساس خوبی به فرد بدهد، اما در باطن عوارض سنگینی بر ذهن و روان می‌گذارد. در ادامه، نگاهی متفاوت به پیامدهای پنهان و زیان‌بار طرحواره تأییدطلبی می‌اندازیم:

• طرحواره تأییدطلبی به‌تدریج پایه‌های عزت‌نفس را سست می‌کند، چون فرد ارزش خود را بیرون از وجودش جست‌وجو می‌کند.
• زندگی در نقش یک «همیشه مورد پسند» انرژی زیادی می‌طلبد؛ ذهن خسته و دل‌زده نتیجه‌ی همیشگی آن است.
• به‌مرور زمان، سرکوب خواسته‌های درونی، تلخی و رنج پنهان می‌سازد که در قالب دلخوری، حسادت یا حتی کینه بیرون می‌زند.
• این روند مانع شناخت خود واقعی می‌شود و فرد را از مسیر رشد شخصی و کشف استعدادهایش دور نگه می‌دارد.
• فردی که دائم خودش را با نگاه دیگران تعریف می‌کند، به‌مرور معنای واقعی ارزشمندی را گم می‌کند و باورش به توانمندی‌های خودش کاهش می‌یابد.

طرحواره تأییدطلبی لباسی است که اگرچه در ابتدا زیبا به نظر می‌رسد، اما در نهایت هویت فرد را در خود دفن می‌کند.

درمان طرحواره تأییدطلبی

درمان طرحواره تأییدطلبی، فرآیندی است که به فرد کمک می‌کند به‌تدریج از وابستگی به نگاه و نظر دیگران فاصله بگیرد و به سمت شناخت و پذیرش خودِ واقعی‌اش حرکت کند. این مسیر، معمولاً با کمک رویکرد طرحواره‌درمانی طی می‌شود؛ روشی که ریشه‌های طرحواره را در تجربه‌های دوران کودکی شناسایی می‌کند و به فرد کمک می‌کند الگوهای ناسالم رفتاری و فکری‌اش را بازسازی کند.

در طی درمان، مراجع یاد می‌گیرد که ارزشمندی او نیازی به تأیید دیگران ندارد. او با کمک تکنیک‌هایی مانند گفت‌وگوی ذهنی، صندلی خالی، بازسازی تصویری و اصلاح باورهای بنیادین، به‌مرور اعتمادبه‌نفس درونی خود را بازیابی می‌کند. درمانگر نیز نقش مهمی در ایجاد یک رابطه‌ی امن و پذیرنده دارد تا فرد بتواند از ترس قضاوت بیرون آمده و بدون نقش‌بازی کردن، خودش را بروز دهد.

در نهایت، هدف درمان این است که فرد از یک زندگی نمایشی و تأییدمحور فاصله بگیرد و زندگی اصیل‌تری را تجربه کند؛ زندگی‌ای که در آن تصمیم‌ها و انتخاب‌ها بر اساس نیازها و ارزش‌های درونی خود فرد شکل می‌گیرند، نه براساس انتظارات اطرافیان.

نتیجه‌گیری

در طرحواره تأییدطلبی، فرد به‌طور ناخودآگاه این تصور را در ذهن خود شکل می‌دهد که «ارزش من در گرو نگاه و تأیید دیگران است». چنین باوری، به‌مرور باعث می‌شود فرد خواسته‌ها و احساسات واقعی‌اش را نادیده بگیرد و در مسیری زندگی کند که تنها برای خشنودسازی اطرافیان طراحی شده است. نتیجه‌ی این روند، چیزی جز احساس تنهایی، اضطراب و نارضایتی درونی نخواهد بود.

اگر احساس می‌کنید بخش‌هایی از وجودتان برای گرفتن تأیید دیگران فدا شده، پیشنهاد می‌شود با انجام تست‌های طرحواره‌درمانی از وجود این الگو در خودتان آگاه شوید.

برای بررسی دقیق‌تر و دریافت کمک تخصصی، می‌توانید با کلینیک روان‌شناسی پیروزی تماس بگیرید. در این مرکز، با بهره‌گیری از رویکردهای نوین طرحواره‌درمانی و حضور متخصصان مجرب، به شما کمک می‌شود تا از چرخه‌ی تأییدطلبی خارج شوید و به سمت زندگی اصیل‌تری حرکت کنید.