وقتی باید همیشه بی نقص باشی: شناخت طرحواره معیارهای سخت گیرانه
خیلی وقت ها ناخودآگاه سعی می کنیم در چشم دیگران بهترین باشیم؛ در کار، تحصیل یا هر نقش اجتماعی. این تمایل به عالی بودن، گاهی چنان در وجودمان ریشه می دواند که حتی کوچک ترین اشتباه، ما را به هم می ریزد. همه چیز باید دقیق، بی نقص و مثال زدنی پیش برود، وگرنه حس شکست ما را از پا می اندازد. اما آیا تا به حال به این فکر کرده اید که این فشار همیشگی برای بی نقص بودن از کجا می آید؟ چرا برخی از ما هیچ نقطه ای برای توقف یا استراحت نمی بینیم و مدام خود را در مسیر رقابت و سخت گیری غرق می کنیم؟
یکی از دلایلی که می تواند چنین رفتاری را توضیح دهد، وجود طرحواره معیارهای سخت گیرانه است. این الگو، فرد را وادار می کند خود را صرفاً از روی دستاوردها بسنجد و هیچ ضعفی را نپذیرد.
در این مقاله از کلینیک روانشناسی، قرار است به زبانی ساده طرحواره معیارهای سخت گیرانه را بررسی کنیم و ببینیم چطور می توان آن را شناخت و قدم به قدم از زیر بار سنگینش رها شد. اگر شما یا یکی از اطرافیانتان همیشه زیر فشار بی وقفه «باید بهتر باشم» زندگی می کنید، این مطلب برای شماست.
طرحواره معیارهای سخت گیرانه چیست؟
برخی از ما همیشه به دنبال این هستیم که در هر شرایطی بی نقص عمل کنیم. انگار یک فشار درونی ما را وادار می کند که همیشه بهترین باشیم، بدون کوچک ترین لغزش. این الگوی ذهنی که در روانشناسی به آن «طرحواره معیارهای سخت گیرانه» گفته می شود، ریشه در باورهایی دارد که در کودکی یا نوجوانی در ما شکل گرفته اند.
فردی که درگیر طرحواره معیارهای سخت گیرانه است، نه تنها خودش را به شدت قضاوت می کند، بلکه از دیگران نیز توقع دارد مثل او رفتار کنند. توقعات بالا، کمال گرایی افراطی و حساسیت شدید به خطا، از ویژگی های شاخص این الگوی ذهنی است. این افراد برای تأیید خود، دست به تلاش های مکرر می زنند و هرگاه چیزی مطابق میلشان پیش نرود، دچار احساس گناه، خشم یا بی ارزشی می شوند. به جای آنکه این استانداردها به رشد و موفقیت منجر شوند، اغلب باعث اضطراب مزمن، نارضایتی مداوم و رابطه های پرتنش می شوند. فرد گرفتار این تله روانی، حتی نمی تواند کار دیگران را بدون ایراد بپذیرد و مدام در حال ارزیابی و نقد افراطی است. همین رفتارها ممکن است شباهت هایی به اختلال شخصیت وسواسی نیز ایجاد کند.
شناخت این طرحواره گام اول در مسیر تغییر است. اگر حس می کنید همیشه تحت فشار «بایدها» و «نبایدها» هستید، شاید وقت آن رسیده که کمی با خودتان مهربان تر باشید.
ریشه طرحواره معیارهای سخت گیرانه
طرحواره معیارهای سخت گیرانه معمولاً از دوران کودکی شکل می گیرد، زمانی که فرد تجربه می کند باید معیارهای بسیار سخت و غیرواقعی را برای کسب تایید، عشق یا احساس ارزشمندی رعایت کند. این فشارها ممکن است از سوی والدین بسیار سخت گیر، محیط های آموزشی رقابتی یا فرهنگ های خانواده ای که موفقیت و بی نقص بودن را به شدت تحسین می کنند، ایجاد شود. در این شرایط کودک می آموزد که تنها در صورت رعایت استانداردهای بسیار بالا، می تواند پذیرفته شود یا ارزشمند باشد.
به بیان جفری یانگ در کتابش:
“Schema Therapy: A Practitioner’s Guide” (1999)
طرحواره معیارهای سخت گیرانه زمانی شکل می گیرد که والدین یا مراقبان پیام هایی مانند «تو باید همیشه بهترین باشی»، «هیچ وقت نباید اشتباه کنی» یا «اگر موفق نباشی، دوست داشتنی نیستی» را به کودک منتقل می کنند. فرد در نتیجه این الگو، باور می کند که باید بدون استراحت و اشتباه، تمام کارها را با کیفیتی عالی انجام دهد تا از طرد شدن یا انتقاد جلوگیری کند.
ویژگی افراد دارای طرحواره معیارهای سخت گیرانه
افرادی که تحت تاثیر طرحواره معیارهای سخت گیرانه قرار دارند، معمولاً به شکلی مداوم و فشرده تلاش می کنند تا به اهدافشان برسند و در این مسیر فشارهای روانی قابل توجهی را به خود وارد می آورند. این فشارها هرگز به طور کامل از بین نمی رود و این افراد، حتی در شرایط سخت، خود را ملزم به ادامه دادن مسیر موفقیت می دانند و بدون توقف به تلاش شان ادامه می دهند.
یکی از خصوصیات مهم این افراد این است که انگیزه و پشتکارشان معمولاً درونی و از دل خودشان نشأت می گیرد و هدفشان رضایت و موفقیت شخصی است، نه جلب توجه یا تایید دیگران. اضطراب از ویژگی های بارز رفتاری این افراد است؛ نگرانی دائمی نسبت به عقب ماندن از اهداف، آن ها را به تلاش بی وقفه وادار می کند اما این اضطراب بیش از حد، اغلب مانع از رسیدن کامل به موفقیت های مورد نظر می شود و حتی اگر فرد به نزدیکی اهدافش برسد، ممکن است به دلیل فشار روانی نتواند آن را به طور کامل تحقق بخشد.
از دیگر رفتارهای معمول این افراد، اعتیاد به کار کردن است؛ به گونه ای که تا زمانی که به نتیجه مطلوب نرسند، دست از فعالیت نمی کشند. با وجود تمام تلاش ها، آن ها اغلب حس می کنند ارزش کافی ندارند و از زندگی روزمره، روابط اجتماعی و حتی شغل شان لذت نمی برند.
این افراد نسبت به انتقادات و واکنش های دیگران حساس نیستند و به تلاش خود ادامه می دهند، چرا که به معیارها و استانداردهای شخصی خود پایبندند و سعی دارند آن ها را حفظ کنند. همچنین به دلیل اضطراب شدید، ذهنشان همیشه درگیر این است که زمان کافی برای انجام همه کارها ندارند و این موضوع باعث می شود حتی به خود و اطرافیانشان انتقاد کنند.
علیرغم خستگی جسمی و روانی، این افراد به سختی استراحت می کنند و مدام در حال تلاش اند. توجه زیاد به جزئیات و کنترل کامل روند انجام امور از دیگر نشانه های آن هاست.
در نهایت، چنین ویژگی های رفتاری نشان می دهد که این افراد پس از تشخیص توسط روانشناس، نیاز مبرم به درمان و حمایت برای رهایی از بار سنگین طرحواره معیارهای سخت گیرانه دارند.
تأثیر طرحواره معیارهای سخت گیرانه بر روابط عاطفی
افرادی که گرفتار طرحواره معیارهای سخت گیرانه هستند، معمولاً به سمت کسانی جذب می شوند که ویژگی های خاصی دارند. این افراد ممکن است به دنبال شریک زندگی ای باشند که بتواند بار فشارهای روزمره را تا حدی از دوش آن ها بردارد. گاهی هم عکس این موضوع رخ می دهد و جذب فردی می شوند که بی نظم یا سهل انگار است.
آن ها معمولاً به سمت کسانی کشیده می شوند که عشق و محبتشان مشروط به رفتارها و موفقیت ها باشد، درست مانند رابطه ای که با والدین شان تجربه کرده اند. همچنین این افراد تمایل دارند با کسانی باشند که در زمینه مالی، شغلی یا اجتماعی جایگاه بالایی دارند یا بسیار موفق و معتبر به نظر می رسند.
گاهی اوقات نیز جذب افرادی می شوند که ساده دل و بی دغدغه اند یا کسانی که دقیق، وسواسی و سخت گیر مانند خودشان هستند. برخی از آن ها ترجیح می دهند شریک زندگی شان در موقعیت پایین تری از نظر مالی یا حرفه ای باشد تا بتوانند به نوعی به او ببالند.
در مواردی نیز رابطه ای شکل می گیرد که هر دو طرف مشغول کار و تلاش بسیار هستند و فرصت کمی برای با هم بودن دارند، اما به واسطه عشق به فعالیت و پشتکار مشترک، این رابطه ادامه پیدا می کند.
راه های درمان طرحواره معیارهای سخت گیرانه
برای غلبه بر طرحواره معیارهای سخت گیرانه که باعث فشار روانی و کمال گرایی افراطی می شود، نیاز است که فرد به یک روانشناس متخصص در زمینه طرحواره درمانی مراجعه کند. این نوع درمان با هدف شناسایی دقیق الگوهای فکری و رفتاری مخرب شکل گرفته در دوران کودکی یا نوجوانی انجام می شود.
در ابتدا، روانشناس با انجام مصاحبه های تخصصی و استفاده از تست های استاندارد، به شناسایی طرحواره های فعال فرد می پردازد. این مرحله بسیار مهم است چون هر فرد ممکن است ترکیبی از چندین طرحواره را داشته باشد و شناخت کامل آن ها مسیر درمان را هموارتر می کند.
پس از تشخیص دقیق، روانشناس با استفاده از روش های تخصصی طرحواره درمانی، به فرد کمک می کند تا ریشه های این الگوهای محدود کننده را درک کند و راهکارهایی برای تغییر آن ها بیاموزد. این فرایند شامل آموزش مهارت های مقابله ای، تغییر باورهای غلط و یادگیری رفتارهای جدید و سالم تر است.
یکی از مهم ترین اهداف طرحواره درمانی، ایجاد تعادل بین تلاش برای پیشرفت و پذیرش خود با تمام نقص ها و محدودیت هاست. در نتیجه، فرد می تواند فشارهای روانی ناشی از معیارهای سخت گیرانه را کاهش دهد و زندگی با کیفیت و رضایت بخش تری را تجربه کند.
در نهایت، همراهی مستمر با روانشناس و پشتکار در انجام تمرین ها و تکنیک های درمانی، کلید موفقیت در تغییر این طرحواره است. اگر احساس می کنید این الگوها زندگی شما را تحت تاثیر قرار داده اند، به یاد داشته باشید که کمک گرفتن و آغاز مسیر درمان می تواند نقطه شروعی برای زندگی بهتر و آرام تر باشد.
جمع بندی
مشکل اصلی طرحواره معیارهای سخت گیرانه این است که فرد فاصله خود را با ذات واقعی و نیازهای طبیعی اش از دست می دهد. وقتی همه تمرکز بر موفقیت، نظم و جایگاه اجتماعی باشد، نیازهای پایه ای جسمی، روانی و ارتباطی نادیده گرفته می شوند و زندگی تعادلش را از دست می دهد.
اگر احساس می کنید تحت فشار این استانداردهای سخت گیرانه هستید و به دنبال راهی برای تغییر هستید، دکتر محمد پیروزی، روانشناس با تجربه در تهران، با استفاده از روش طرحواره درمانی آماده همراهی شماست تا بتوانید این الگوهای مخرب را کنار بگذارید و زندگی سالم تری داشته باشید.
برای هماهنگی و گرفتن نوبت، کافی است با کلینیک تماس گرفته و نوبت خود را رزرو نمایید. تیم حرفه ای کلینیک روانشناسی پیروزی آماده پاسخگویی و پشتیبانی شماست تا در مسیر بهبود روانی همراهتان باشد.
دریافت نوبت:
شماره تماس یپروزی: 
۰۲۱۷۷۴۳۱۶۴۹
شماره تماس قیطریه: 02126456903
ساعات کار
| روزهای هفته | 8:00 – 17:00 |
| پنج شنبه | با هماهنگی |
| جمعه | تعطیل |
تماس:۰۲۱-۷۷۴۳۱۶۴۹
آخرین مطالب
تاثیر بخشش خیانت بر سلامت روان و روابط عاطفی
آیا می توان خیانت را بخشید؟ نگاهی روان شناسانه به بخشش خیانت مواجهه با خیانت در یک رابطه عاطفی می تواند یکی از سنگین ترین و پیچیده ترین تجربه های زندگی باشد. وقتی اعتماد [...]
چرا تنبیه بدنی کودک اشتباه است؟
چرا تنبیه بدنی کودک راه حل نیست؟ پیامدهای تنبیه بدنی کودک تنبیه بدنی کودک، یکی از رایج ترین و در عین حال آسیب زا‌ترین روش های تنبیه در خانواده هاست. در بسیاری از خانه [...]
