کودک همسری چیست و چه پیامدهایی دارد؟
در گوشه و کنار جهان، هنوز هم کودکانی هستند که به جای لذت بردن از روزهای شیرین خردسالی، ناخواسته وارد مسیری می شوند که به آن تعلقی ندارند: ازدواج. با اینکه جوامع بشری در زمینه حقوق کودک پیشرفت های چشمگیری داشته اند اما سایه سنگین سنت های آسیب زا همچنان بر سر بسیاری از دختران خردسال باقی مانده است.
دختری که دیروز در حال نقاشی با مداد رنگی بود، امروز باید بار سنگین زندگی مشترک را به دوش بکشد. این واقعیت تلخ نه تنها آزادی کودکان را سلب می کند، بلکه تبعات جبران ناپذیری بر سلامت روان و رشد شخصیتی آن ها بر جای می گذارد. در این نوشتار از کلینیک روانشناسی پیروزی، با نگاهی دقیق تر به پدیده ازدواج زودهنگام، تلاش می کنیم ابعاد پنهان معضل پدیده کودک همسری را آشکار و آسیب های بلندمدت آن را بررسی کنیم.
تعریف کودک همسری از نگاه علمی و روان شناختی
کودک همسری، به ازدواج رسمی یا غیررسمی فردی اطلاق می شود که هنوز به سن قانونی و بلوغ روانی، اجتماعی و عاطفی نرسیده است. این نوع ازدواج، بیش از آنکه بر پایه انتخاب آگاهانه و رضایت واقعی باشد، ریشه در فشارهای فرهنگی، سنتی یا اقتصادی دارد.
در کودک همسری، دختر یا پسر هنوز در مرحله رشد شخصیت قرار دارد و از نظر ذهنی، هیجانی و شناختی، آمادگی پذیرش مسئولیت های زندگی زناشویی را ندارد؛ در نتیجه، این پدیده می تواند منجر به بروز مشکلات جدی در سلامت روان، کاهش عزت نفس، اضطراب، افسردگی و اختلالات ارتباطی در سال های بعد شود. (ساروخانی، باقر. ۱۳۸۲. جامعه شناسی خانواده جلد اول. تهران: انتشارات سروش.)
تأثیرات ناگوار کودک همسری بر سلامت و آینده دختران
یکی از جدی ترین پیامدهای ازدواج در سنین پایین، مواجهه زودهنگام دختران با بارداری پرخطر است؛ شرایطی که بدن آن ها هنوز آمادگی فیزیولوژیک و روانی لازم را برای آن ندارد. این افراد اغلب در معرض خشونت خانگی، روابط جنسی تحمیلی و سوء استفاده های جسمی و روانی قرار می گیرند. همچنین خطر ابتلا به بیماری های منتقل شونده از راه جنسی، به‌ویژه HIV، در آن ها بالاتر از همسالانی است که هنوز ازدواج نکرده اند.
از سوی دیگر، ازدواج زودرس در بیشتر موارد منجر به ترک تحصیل دختران می شود؛ عاملی که آن ها را از فرصت های رشد فردی، اجتماعی و اقتصادی محروم می کند. در حالی که آموزش می تواند دختران را به زنانی آگاه، مستقل و توانمند تبدیل کند، ازدواج در دوران کودکی این مسیر را مسدود کرده و آن ها را در چرخه فقر، وابستگی و بی اختیاری نگه می دارد.
دلایل شکل گیری پدیده کودک همسری
ازدواج در سنین پایین، تنها به یک منطقه جغرافیایی یا فرهنگ خاص محدود نمی شود، بلکه مسئله ای جهانی ست که در سایه ساختارهای اجتماعی نابرابر، بیشتر در جوامعی با تبعیض جنسیتی ریشه می دواند. در این بخش، نگاهی می اندازیم به عواملی که زمینه ساز کودک همسری هستند:
۱. ساختارهای تبعیض آمیز جنسیتی
در محیط هایی که زنان و دختران از جایگاه اجتماعی و حقوقی برابر با مردان برخوردار نیستند، فرزند دختر اغلب به عنوان باری بر دوش خانواده تلقی می شود. در این نگاه سنتی، ازدواج دختران در سن پایین، راهی برای رهایی از مسئولیت و کنترل بر “آبروی خانوادگی” تلقی می شود. از سوی دیگر، دخترانی که در چنین فضایی رشد می کنند، دچار ضعف عزت نفس شده و تصور می کنند که با افزایش سن، بخت ازدواج از دست خواهد رفت.
۲. باورها و سنت های آسیب زا
در بسیاری از جوامع، ازدواج زودهنگام دختران امری عادی و حتی افتخارآمیز تلقی می شود؛ چرا که با شروع بلوغ جسمی، آن ها را زن بالغ می دانند و وظیفه همسری و مادری را برایشان متصور می شوند. تکرار نسل به نسل این باورها، موجب تداوم این چرخه می شود.
۳. فشار اقتصادی
در خانواده هایی که درگیر فقر مزمن هستند، ازدواج دختران کم سن گاهی به عنوان راهی برای کاهش هزینه ها یا حتی کسب منفعت مالی در نظر گرفته می شود. برخی از این خانواده ها تصور می کنند که ازدواج می تواند امنیت اقتصادی دختر را تضمین کند؛ درحالی‌که اغلب، او را وارد چرخه ای جدید از محرومیت و وابستگی می کند.
۴. ناامنی اجتماعی و خشونت
در مناطق دچار جنگ، مهاجرت یا بی ثباتی، والدین نگران سلامت جسمی و امنیت جنسی دختران خود هستند. در چنین شرایطی، ازدواج به عنوان راهکاری برای محافظت در برابر خطرات بیرونی در نظر گرفته می شود؛ تصمیمی که به ظاهر از سر دلسوزی گرفته می شود، اما در واقع آینده دختر را از او می گیرد.
چگونه می توان با کودک همسری مقابله کرد؟
برای کاهش و پیشگیری از پدیده آسیب زای کودک همسری، باید مجموعه ای از اقدامات هماهنگ در سطوح مختلف فردی، خانوادگی و اجتماعی صورت گیرد. تقویت بنیان خانواده از طریق آموزش مهارت های زندگی، ارتقاء سواد عاطفی و تربیت نسل آگاه نسبت به حقوق کودک، از جمله گام های اولیه و مؤثر در این مسیر است.
همچنین، ترویج ارزش هایی مانند احترام به استقلال و هویت فردی کودکان، آگاهی بخشی از طریق رسانه و مدارس و نظارت دقیق تر بر اجرای قوانین حمایتی از کودکان می تواند زمینه های وقوع این نوع ازدواج ها را کاهش دهد. از سوی دیگر، اعمال مجازات های جدی برای کسانی که در تسهیل یا اجرای ازدواج های زیر سن قانونی نقش دارند، ضرورت دارد تا این رفتار ناپسند در سطح جامعه کنترل شود.
نتیجه گیری
ازدواج در سنین پایین، چه به شکل رسمی و چه به صورت توافق های خانوادگی، وقتی یکی از طرفین هنوز به سن ۱۸ سالگی نرسیده، نه یک انتخاب آگاهانه بلکه شکلی از آسیب است که تبعات آن می تواند تا سال ها ادامه داشته باشد. این معضل، به ویژه در مناطق کمتر توسعه یافته، همچنان قربانی می گیرد و زندگی بسیاری از کودکان را دستخوش بحران های روانی، عاطفی و اجتماعی می کند.
کلینیک روانشناسی پیروزی با بهره گیری از تیم تخصصی خود، آماده ارائه مشاوره و مداخلات روانشناختی در زمینه آسیب های ناشی از کودک همسری است؛ چه برای والدینی که نگران آینده فرزندشان هستند و چه برای افرادی که تجربه این شرایط دشوار را پشت سر گذاشته اند.
دریافت نوبت:
شماره تماس یپروزی: 
۰۲۱۷۷۴۳۱۶۴۹
شماره تماس قیطریه: 02126456903
ساعات کار
| روزهای هفته | 8:00 – 17:00 |
| پنج شنبه | با هماهنگی |
| جمعه | تعطیل |
تماس:۰۲۱-۷۷۴۳۱۶۴۹
آخرین مطالب
تاثیر بخشش خیانت بر سلامت روان و روابط عاطفی
آیا می توان خیانت را بخشید؟ نگاهی روان شناسانه به بخشش خیانت مواجهه با خیانت در یک رابطه عاطفی می تواند یکی از سنگین ترین و پیچیده ترین تجربه های زندگی باشد. وقتی اعتماد [...]
چرا تنبیه بدنی کودک اشتباه است؟
چرا تنبیه بدنی کودک راه حل نیست؟ پیامدهای تنبیه بدنی کودک تنبیه بدنی کودک، یکی از رایج ترین و در عین حال آسیب زا‌ترین روش های تنبیه در خانواده هاست. در بسیاری از خانه [...]
