چگونه به بهترین نسخه از خودمان به عنوان والدین تبدیل شویم؟
پدر و مادر بودن چالش بزرگی است که نیاز به تلاش و کوشش مستمر دارد. برای موفقیت در این مسیر، لازم نیست که کامل باشیم، چون هیچ کس از ما بی نقص نیست. همچنین هیچ کودکی هم عاری از نقص و اشتباه نیست. با این حال، باید در جهت اصلاح رفتارها و مشکلات فرزندمان کوشا باشیم. در اینجا، به نکات کلیدی اشاره می کنیم که می تواند به شما در یادگیری مهارت های مؤثر فرزندپروری کمک کند. لازم به ذکر است که بسیاری از این نکات ممکن است به آسانی قابل یادگیری نباشند و هیچ کس نمی تواند به طور مداوم آنها را در تمام شرایط به کار بگیرد. اما حتی اگر بتوانیم تنها بخشی از این اصول را رعایت کنیم، در واقع در مسیر درستی حرکت کرده‌ایم.
چگونه می توانم ارتباط بهتری با فرزندم برقرار کنم؟
یکی از مؤثرترین روش ها برای برقراری ارتباط عمیق تر و شناخت بهتر فرزندمان، بازی کردن است.
بازی های کودک محور، هم برای کودکان و هم برای والدین فواید زیادی دارند.
این بازی ها فقط سرگرم کننده نیستند؛ تحقیقات نشان داده اند که در تقویت مهارت های اجتماعی و ارتباطی و همچنین به حداکثر رساندن ظرفیت رشد کودک بسیار مؤثرند.
بهترین اسباب بازی ها آن هایی هستند که باعث تقویت خلاقیت و سازندگی در کودکان می شوند. این اسباب بازی ها به تسهیل مکالمات و بهبود روابط بین کودکان و والدین کمک می کنند.
همچنین فعالیت های منفعلانه و غیر اجتماعی، مانند تماشای تلویزیون، باید محدود شوند. (شری، جان، پدر و مادر راه حل محور برای نوجوان، دکتر محمد ضیایی موید وهاله آمیغی، کانون نشر علم)
اشتباهی که می تواند نابود کننده باشد
تکیه بر آموزه های آموزش و پرورش و یا کلاس های جانبی آن به تنهایی برابر است با نابودی آینده فرزند شما. دقت کنید که این موضوع حتی اگر آموزش و پرورش فوق العاده ای داشتیم هم کاملا صدق می کرد. در کشورهایی همچون اتریش و یا فنلاند که نظام آموزشی و پرورشی خوبی دارند باز هم خانواده ها از تربیت غیر مستقیم فرزندانشان آگاه هستند و می دانند که مسئولیت تربیت صحیح به تنهایی بر عهده مدارس و مراکز آموزشی نیست.
بنابراین بهتر است قبل از ثبت نام فرزندانمان در کلاس های فوق آموزشی و یا حتی مدارس عالی بررسی کنیم که خودمان آمادگی جهت دهی به بذرهای ذهن آنها را داریم یا خیر. زیرا اگر اینگونه نباشد بسیار بعید است که بچه های ما بتوانند تصمیم های مهمی مثل انتخاب دوست و یا پیدا کردن علاقه در آینده را بگیرند. (فرخیان، مهدی، پدر و مادر یک قهرمان باشید، پارسیان البرز)
اصول پاداش دهی صحیح به فرزند
یکی از اصول اساسی برای تشویق رفتارهای مثبت و اصلاح رفتارهای نادرست در کودکان، پیروی از یک قانون ساده است:
رفتار خوب را پاداش دهید (این کار را به طور مکرر و بلافاصله انجام دهید).
حال بیایید بررسی کنیم که این روش چگونه باید در عمل اجرا شود. وقتی که ما رفتار کودک را پاداش می دهیم، آن رفتار به کمک “تقویت مثبت” تقویت می شود. به عبارت ساده تر، کودکان یاد می گیرند که باید صحبت کنند، لباس بپوشند، اسباب بازی های خود را با دیگران به اشتراک بگذارند و کارهای کوچک را انجام دهند، چون برای انجام این کارها توجه و دیگر انواع پاداش ها را از والدین و اطرافیان دریافت می کنند. به عنوان والدین، باید به طور مکرر و کافی رفتارهای خوب کودکان را پاداش دهیم. این اصل حتی در مورد بزرگسالان نیز صدق می کند. بزرگسالان با حفظ شغل خود، دستمزد و قدردانی دیگران (همان پاداش) را به دست می آورند. طبیعی است که اگر بیشتر ما در مقابل تلاشمان پاداشی نمی گرفتیم، از کار کردن صرف نظر می کردیم. بنابراین، پاداش ها تقویت کننده رفتار هستند چون احتمال وقوع مجدد آنها در آینده را افزایش می دهند.
اما سؤال این است که
چه نوع پاداش هایی باید استفاده کنید؟
– پاداش های اجتماعی
– پاداش های فعالیتی
– پاداش های مادی
پاداش های اجتماعی در تقویت رفتارهای مطلوب، هم برای کودکان و هم بزرگسالان بسیار مؤثر هستند. این پاداش ها شامل لبخند، بغل کردن، نوازش، بوسیدن، تحسین، جملات محبت آمیز، تماس چشمی و توجه هستند. برخی والدین در تحسین و توجه به فرزندان خود کم کاری می کنند و ممکن است بهانه ای مانند شلوغی کارها بیاورند یا انتظار داشته باشند که کودکان بدون پاداش، رفتارهای مناسب را انجام دهند. این در حالی است که کودکان برای یادگیری و تکرار رفتارهای مناسب به پاداش نیاز دارند.
نکته ای که بسیار مهم است این است که تحسین کردن زمانی مؤثرتر است که از تحسین توصیفی استفاده شود.
تحسین توصیفی یعنی رفتار خاص را مورد تحسین قرار دهید، نه خود کودک را. به عنوان مثال، پس از اینکه دختر شما اتاقش را تمیز و مرتب کرد، به او بگویید: “اتاقت خیلی عالی شده، کار بسیار خوبی کردی که آن را تمیز کردی.” این جمله، که یک تحسین توصیفی است، مؤثرتر از جمله ای مانند “تو دختر خوبی هستی!” است.
علاوه بر پاداش های اجتماعی، شما می توانید از پاداش های فعالیتی و مادی نیز استفاده کنید مانند اسباب بازی، لباس مورد علاقه و …
تکنیک های “نه” گفتن به فرزند
اگر واقعاً می خواهید از فرزندتان مراقبت کنید، هنر این نیست که به هر خواسته اش “نه” بگویید. بلکه باید “نه” گفتن را برای مواقع بزرگ و مهم نگه دارید؛ زمانی که فرزندتان واقعاً در خطر است یا کاری کاملاً اشتباه است.
متنی که در ادامه می خوانید، گفته‌های یک نوجوان دبیرستانی خطاب به والدین است. این متن از شماره ژوئن مجله حلقه خانواده نقل شده و دیدگاه نوجوانی است که رفتار والدینش را درست و مخالفت هایشان را به جا می داند. او ابتدا دو نکته مهم را توضیح می دهد و سپس پیشنهادهایی برای والدین دارد:
نکته اول:
ما نوجوانان همیشه فکر نمی کنیم “نه” چیز بدی است. اتفاقاً دوست داریم که حد و مرز داشته باشیم. تصور اینکه مجبور باشیم همه تصمیمات زندگی را خودمان بگیریم، وحشتناک است.
اگر گاهی یک “ایست” جلوی ما بگذارید، ناراحت نمی شویم؛ بلکه ممکن است ما را از مشکلات جدی نجات دهید.
نکته دوم:
ما خوشحال می شویم وقتی مخالفت های شما فقط برای مسائل مهم باشد. گاهی عمداً از مرزهایی که برایمان تعیین کرده اید، عبور می کنیم تا ببینیم چقدر جدی هستید. البته منظورم این نیست که شما نباید انعطاف پذیر باشید. در موارد کم اهمیت اگر مخالفتتان را کنار بگذارید، نظرمان درباره شما خوب باقی می ماند.
اما در تصمیمات مهم، هرگز نظرتان را تغییر ندهید. مخالفت شما می تواند ما را از خطرات جدی حفظ کند. پس لطفاً حتی از گفتن “شاید” یا “ببینیم چه می شود” هم خودداری کنید.
دو پیشنهاد برای والدین
-
برای بله گفتن فرصت ایجاد کنید
مخالفت کردن همیشه آسان است، اما گاهی ما به موافقت شما نیاز داریم. پیش از مخالفت، سه سؤال از خودتان بپرسید:
آیا این موضوع آن‌قدر مهم است که “نه” بگویم؟
اگر موافقت کنم، فرزندم را در خطر قرار می دهم؟
آیا دلیل خوبی برای مخالفت دارم؟
-
فکر کنید و مخالفتتان را توضیح دهید
می‌دانیم والدین مجبور نیستند دلایلشان را توضیح دهند، اما آیا توضیح دادن واقعاً ایرادی دارد؟ وقتی مخالفت می کنید، ابتدا فکر کنید و سپس دلیل منطقی ارائه دهید. حتی گفتن عباراتی مثل “نیاز دارم کمی فکر کنم” یا “بعداً جوابت را می دهم” نه از اقتدار شما کم می کند و نه ما تصور می کنیم شما والدین ضعیفی هستید.
ممکن است توضیح شما را نفهمیم یا قبول نکنیم. شاید حتی بحث کنیم یا شما مجبور شوید ما را تهدید کنید، اما خوشحال خواهیم شد که قبل از تصمیم گیری فکر کرده اید.
“نه” گفتن همیشه نباید بار منفی داشته باشد؛ بلکه می تواند یکی از بهترین واژه ها باشد، به شرطی که منطقی و در جای درست استفاده شود. تنها چیزی که از شما می خواهیم این است که “نه” گفتن را برای مواقع مهم نگه دارید. اگر این کلمه بیش از حد تکرار شود، اثرش را از دست می دهد.
پس با دقت و منطقی از آن استفاده کنید!
پنج حسی که باید به کودکتان بیاموزید
حس دیده شدن
وقتی والدین این حس را به کودک خود بدهند که دیده و درک می شود، او در بزرگسالی به رفتارهای ناهنجار در جامعه نیازی نخواهد داشت.
حس مفید بودن
کودکان باید با انجام وظایف مناسب سنشان، احساس مفید بودن کنند. در غیر این صورت، ممکن است احساس ضعف کرده و به فردی منفعل تبدیل شوند.
حس آگاهی از رشد
کودکان باید تغییرات و پیشرفت های خود را بشناسند. این امر از طریق دادن مسئولیت های کوچک به آن ها امکان پذیر است.
حس استقلال
انجام تمام کارها توسط والدین، حس استقلال را از کودک می گیرد و او را وابسته بار می آورد.
حس رابطه
کودکانی که درک درستی از حس رابطه پیدا نمی کنند، در بزرگسالی دچار مشکل در مدیریت روابط شده و نمی توانند به دیگران «نه» بگویند.
تاثیر احساسات والدین بر روحیه کودکان
بهتر است والدین سعی کنند احساسات ناخوشایند را به فرزندان خود منتقل نکنند.
حالِ روحی شما در حال حاضر، معیاری برای شکل گیری روحیه آینده فرزندتان است. بنابراین، به احساساتی که به فرزندتان منتقل می کنید، توجه کنید. آیا احساس ضعف و گناه را به آنها منتقل می کنید یا احساس قدرت و اعتماد به نفس را؟
جملاتی که نباید به کودکان بگویید
۱. چند بار باید بهت بگم؟
این جمله بسیار متداول است. با این کار تنها نیاز به غر زدن خود را برآورده می کنید که قطعاً نتیجه مثبتی به همراه نخواهد داشت.
۲. گریه نکن، خوب میشی.
وقتی به فرزندتان می گویید «گریه نکن»، باعث می شود فکر کنند که نشان دادن احساساتشان کار بدی است.
۳. بچه بازی در نیار.
این جمله از بدترین جملاتی است که می توانید به کودکی که ناراحت است بگویید. این جمله احساسات آنها را بی ارزش می کند و موجب می شود که دیگر احساساتشان را با شما در میان نگذارند.
والدین چگونه موجب ایجاد احساس شرم در کودکان می شوند؟
والدین، گاه به صورت ناآگاهانه، با روش هایی خاص موجب ایجاد احساس شرم در کودکان خود می شوند. این احساس می تواند به تدریج به عزت نفس پایین، اضطراب و مشکلات رفتاری در کودک منجر شود. در ادامه به برخی از این روش ها اشاره می کنیم:
-
تحقیر کردن
جملاتی مانند «خیلی بچه ی ننری هستی» یا «چقدر بی عرضه ای» باعث می شود کودک احساس بی ارزش بودن کند و خود را ناکافی بداند. این نوع صحبت ها نه تنها کودک را نمی سازد، بلکه به تخریب شخصیت او منجر می شود.
-
اخلاقی کردن افراطی
والدینی که جملاتی مانند «پسرهای خوب بهتر می دونن چطوری رفتار کنن» یا «این رفتار درست نیست، تو باید مثل بچه های خوب باشی» را به کار می برند، به طور غیرمستقیم کودک را زیر فشار استانداردهای غیرقابل دسترس قرار می دهند.
-
انتظارات نامتناسب بر اساس سن
عباراتی مثل «این کار رو انجام نده، تو بزرگ شدی» یا «برای سن تو این کار زشته» ممکن است باعث شود کودک احساس کند باید فراتر از توانایی های طبیعی خود رفتار کند. این نوع انتظارات گاهی موجب استرس و ترس از اشتباه می شود.
-
انتظارات بر اساس جنسیت
جملاتی مانند «پسرها گریه نمی کنن» یا «دخترها نباید بلند بخندند» به کودک می آموزد که احساسات طبیعی خود را سرکوب کند و بر اساس کلیشه های جنسیتی رفتار کند.
-
مقایسه کردن
یکی از رایج ترین اشتباهات والدین، مقایسه کردن فرزندشان با دیگران است. جملاتی مثل «به اطرافت نگاه کن! هیچ کس مثل تو رفتار نمی کنه» یا «ببین فلانی چقدر خوبه» باعث می شود کودک احساس کم ارزشی و ناکافی بودن کند.
-
بی‌ارزش کردن شایستگی ها
اگر والدین به استعدادها و تلاش های فرزند خود توجهی نداشته باشند و جملاتی مثل «هاها! تو قطعاً توی هنر استعداد نداری» را به کار ببرند، کودک احساس ناامیدی کرده و انگیزه خود را برای پیشرفت از دست می دهد.
-
مسئول دانستن کودک برای احساسات والدین
والدینی که از عبارات «تو من رو خجالت‌زده می کنی» یا «به خاطر رفتار تو من شرمنده شدم» استفاده می کنند، بار عاطفی سنگینی را به کودک منتقل می کنند. این کار می تواند حس گناه و مسئولیت پذیری نادرست در کودک ایجاد کند.
به یاد داشته باشیم که کودکان نیازمند عشق، پذیرش و حمایت هستند. هر کلام و رفتاری که باعث شود کودک احساس شرم کند، تأثیری عمیق بر روان او خواهد گذاشت. بهتر است والدین با آگاهی بیشتر، محیطی امن و محبت آمیز برای رشد سالم فرزندشان فراهم کنند.
در این مقاله، ما سعی کردیم نکات کلیدی فرزندپروری را توضیح دهیم و چگونگی بهبود روابط والدین و فرزندان را بررسی کنیم. کلینیک پیروزی با ارائه مشاوره و منابع آموزشی می تواند به شما در این مسیر کمک کند و ابزارها و راهکارهای مناسبی را برای رشد سالم و موفق فرزندان تان ارائه دهد. به کمک کلینیک تخصصی روانشناسی پیروزی می توانید تجربه بهتری از فرزندپروری داشته باشید و به ایجاد محیطی مثبت و حمایتی برای فرزندان‌تان بپردازید.
دریافت نوبت:
شماره تماس یپروزی: 
۰۲۱۷۷۴۳۱۶۴۹
شماره تماس قیطریه: 02126456903
ساعات کار
| روزهای هفته | 8:00 – 17:00 |
| پنج شنبه | با هماهنگی |
| جمعه | تعطیل |
تماس:۰۲۱-۷۷۴۳۱۶۴۹
آخرین مطالب
چگونه با فرزندانمان رفتار کنیم و بهترین والدین باشیم؟
چگونه به بهترین نسخه از خودمان به عنوان والدین تبدیل شویم؟ پدر و مادر بودن چالش بزرگی است که نیاز به تلاش و کوشش مستمر دارد. برای موفقیت در این مسیر، لازم نیست که [...]
اختلال کم توانی ذهنی در کودکان چگونه ایجاد می‌شود و چه علائمی دارد؟
اختلال کم توانی ذهنی کم توانی ذهنی (Intellectual Disability) اختلالی است که پیش از 18 سالگی بروز می کند و با محدودیت هایی در عملکرد ذهنی و مهارت های تطبیقی همراه است. افرادی که [...]
