اختلال شخصیت نمایشی چیست؟ علائم، علل و راه‌های درمان
آیا تا به حال با کسی روبه‌رو شده‌اید که رفتارش شبیه بازیگر روی صحنه باشد؟ کسی که مدام سعی دارد با ژست‌ها، حرف‌ها یا ظاهرش مرکز توجه باشد؟ این رفتارها ممکن است نشانه‌هایی از «اختلال شخصیت نمایشی» باشند؛ نوعی اختلال روانی که زندگی فرد را به یک نمایش دائم تبدیل می‌کند.
اختلال شخصیت نمایشی یا HPD، یکی از اختلالات دسته B در طبقه‌بندی اختلالات شخصیت است. این اختلال با نشانه‌هایی مانند وابستگی شدید به توجه دیگران، رفتارهای نمایشی، هیجان‌های سطحی و نیاز همیشگی به تأیید همراه است.
افرادی که دارای شخصیت نمایشی هستند، معمولاً برای جلب نگاه دیگران، از ظاهری جلب‌توجه‌کننده یا واکنش‌های دراماتیک استفاده می‌کنند و در روابط خود اغلب به‌دنبال تحسین و مرکزیت هستند.
در ادامهٔ این مطلب از سایت مرکز تخصصی روانشناسی پیروزی، به بررسی کامل اختلال شخصیت نمایشی، نشانه‌ها، علل بروز، روش‌های درمان و نحوهٔ برخورد با چنین افرادی در زندگی روزمره می‌پردازیم.
اختلال شخصیت نمایشی چیست؟
اختلال شخصیت نمایشی (Histrionic Personality Disorder) یا (HPD) نوعی ناهنجاری روان‌شناختی است که با رفتارهایی چشمگیر، هیجانی و شدیداً توجه‌طلبانه شناخته می‌شود. افرادی که به این اختلال مبتلا هستند، تمایل دارند همیشه در کانون توجه قرار بگیرند. برای رسیدن به این هدف، از رفتارهای اغواگرانه، نمایش‌های عاطفی یا حتی اغراق در احساسات استفاده می‌کنند.
بر اساس معیارهای DSM-5، این افراد معمولاً روابطی سطحی دارند و هیجاناتشان به‌سرعت تغییر می‌کند. نیاز مداوم به تأیید، تمایل به جلب تحسین و ناپایداری در تعاملات، از نشانه‌های بارز این اختلال است.
تشخیص اختلال شخصیت نمایشی معمولاً در بزرگ‌سالی صورت می‌گیرد و اگر درمان نشود، ممکن است مشکلاتی در زمینهٔ روابط بین‌فردی، محیط کار یا زندگی اجتماعی به‌وجود آورد. روش اصلی درمان، روان‌درمانی است که به فرد کمک می‌کند تا هیجانات خود را بهتر بشناسد، الگوهای رفتاری‌اش را اصلاح کند و روابط سالم‌تری بسازد.
این اختلال بیش از آنکه به «نمایش» مربوط باشد، به ریشه‌هایی عمیق در نیاز به دیده‌شدن و ترس از طردشدن بازمی‌گردد.
معیارهای اختلال شخصیت نمایشی
فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی تقریباً در همهٔ جوانب زندگی به‌صورت مفرط هیجانی و به‌دنبال جلب توجه است. این وضعیت از اواخر نوجوانی و قبل از اوایل بزرگ‌سالی شروع شده است و در شرایط مختلف حضور دارد. این حالات در موارد زیر آورده شده است:
- در موقعیت‌هایی که فرد مرکز توجه دیگران واقع نمی‌شود، احساس ناراحتی و معذب بودن می‌کند.
- در تعامل با دیگران، رفتار فرد معمولاً مبتنی بر اغوای جنسی یا تحریک‌کننده تلقی می‌شود.
- هیجان‌هایش به‌سرعت تغییر می‌کنند و احساسات خود را به‌صورت سطحی نشان می‌دهد.
- به‌طور دائم از ظاهر فیزیکی خود برای جلب توجه دیگران استفاده می‌کند.
- طرز حرف زدن فرد بی‌نهایت کلی‌گویانه است و حرف‌هایش فاقد جزئیات هستند.
- هیجان‌ها و احساسات خود را به‌شیوه‌ای تئاتری و مبالغه‌آمیز نشان می‌دهد.
- تلقین‌پذیر است (به‌آسانی تحت تأثیر دیگران یا شرایط حاکم قرار می‌گیرد).
- روابط میان‌فردی را بیشتر از آنچه واقعاً هستند صمیمانه می‌پندارد.
(انجمن روانشناسی آمریکا، راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSM-5-TR، دکتر مهدی گنجی، تهران، ساوالان)
پیامدهای پنهان شخصیت نمایشی
اگر اختلال شخصیت نمایشی نادیده گرفته شود و در زمان مناسب شناسایی و درمان نشود، می‌تواند در پس‌زمینهٔ زندگی، مانند یک آتش زیر خاکستر، بحران‌های روانی بزرگی به بار آورد؛ گاه تا مرز فروپاشی روانی یا حتی تمایلات خودویرانگرانه پیش می‌رود.
برخی از نتایج ناگوار آن عبارت‌اند از:
- فرو رفتن در باتلاق افسردگی‌های عمیق
- تزلزل در پیوندهای عاطفی، صمیمیت جنسی و ازدواج
- ناتوانی در مدیریت کارهای سادهٔ روزمره و دور شدن از سبک زندگی متعادل
- ناترازی در روابط اجتماعی و ناتوانی در پیشرفت شغلی
- اضطراب‌های شدید و فلج‌کننده در برابر آیندهٔ مبهم و ترس از شکست
در روابط زوجین، به‌ویژه در سال‌های ابتدایی زندگی مشترک، این اختلال می‌تواند بنیان رابطه را ویران کند؛ حتی اثراتش به نسل بعدی منتقل شود. به همین دلیل، دیدن نشانه‌های اولیه نباید ساده گرفته شود؛ مشورت با روانشناس متخصص در همان مراحل آغازین، گامی مؤثر برای پیشگیری از آسیب‌های جدی خواهد بود.
چطور می‌توان شخصیت نمایشی را شناخت؟
برای پی بردن به وجود اختلال شخصیت نمایشی، مراجعه به روانشناس فقط یک توصیه نیست، بلکه قدمی ضروری‌ست. در جلسات مشاوره، رفتار و حالت‌های فرد زیر ذره‌بین قرار می‌گیرند تا تصویر روشنی از وضعیت روانی او به‌دست آید. تنها از این مسیر می‌توان با دقت و اطمینان، شدت مشکل را سنجید و برنامهٔ درمانی مناسبی طراحی کرد.
اگر این مراحل نادیده گرفته شوند، اوضاع می‌تواند از کنترل خارج شود. تأخیر در تشخیص و درمان نه تنها روند بهبودی را دشوار می‌کند، بلکه ممکن است باعث شدت یافتن اختلال شود و فرد را در شرایط بحرانی روانی قرار دهد. بنابراین، اقدام به‌موقع و جدی، بهترین راه برای پیشگیری از پیامدهای جدی و رسیدن به ثبات روانی است.
درمان شخصیت نمایشی: راهی به‌سوی تعادل درون
برای آغاز مسیر بهبود، نخست باید بپذیرید که ریشهٔ بسیاری از چالش‌های ارتباطی در رفتارهای شخصی نهفته است. این آگاهی، هرچند دشوار، نقطهٔ شروع تحولی عمیق است. اما شما در این مسیر تنها نیستید؛ همراهی یک روان‌درمانگر حرفه‌ای می‌تواند کلید عبور از این پیچ‌وخم باشد.
روان‌درمانی، مؤثرترین روش برای مهار آشوب‌های درونی ناشی از شخصیت نمایشی‌ست. این رویکرد درمانی تلاش می‌کند:
- فشارهای ذهنی را کاهش دهد
- مهارت‌های اجتماعی سالم را پرورش دهد
- عزت‌نفس را بازسازی کند
- نقش فرد را در موقعیت‌های بحرانی روشن سازد
- آگاهی از احساسات و رفتارها را افزایش دهد
در این جلسات، درمانگر مانند یک راهنما کنار شماست و هدف‌گذاری‌ها با مشارکت شما انجام می‌شود.
انواع درمان‌هایی که ممکن است برای اختلال شخصیت نمایشی به‌کار گرفته شوند، عبارت‌اند از:
- روان‌درمانی پویشی برای واکاوی عمیق‌تر ریشه‌های ناخودآگاه
- شناختی-رفتاری برای اصلاح الگوهای فکری و رفتاری
- درمان میان‌فردی جهت بهبود تعامل با دیگران
- رفتاردرمانی دیالکتیکی برای تنظیم هیجانات
- گروه‌درمانی یا خانواده‌درمانی برای تقویت شبکهٔ حمایتی
در برخی موارد، داروهایی مانند ضدافسردگی‌ها یا تثبیت‌کننده‌های خلق، می‌توانند به مدیریت بهتر وضعیت روانی کمک کنند.
در نهایت، شخصیت نمایشی نه پایانی برای زندگی سالم است و نه مانعی همیشگی. با دریافت کمک حرفه‌ای، می‌توانید به تعادل روانی برسید، عزت‌نفسی نیرومند بسازید و روابطی سالم و عمیق را تجربه کنید.
جمع‌بندی
همزیستی با فردی که دچار اختلال شخصیت نمایشی است، می‌تواند شبیه راه رفتن روی لبهٔ تیغ باشد، پر از چالش، خستگی و سردرگمی. اگر به هر دلیلی ناچارید در چنین رابطه‌ای بمانید، اولویت را روی مراقبت از روان خود بگذارید.
این مراقبت از خود، با شناخت درست نحوهٔ برخورد با چنین افراد آغاز می‌شود. مهم‌ترین اصل این است: شما مسئول رفتارهای او نیستید. نیازی نیست مدام برای رفتارش دلیل بتراشید. او باید خودش مسئولیت اعمالش را بپذیرد.
شما هم حق دارید در آرامش و سلامت روان زندگی کنید. فراموش نکنید، احترام به خود، اولین قدم در هر رابطهٔ سالمی است.
کلینیک پیروزی؛ همراهی مطمئن در مسیر درمان اختلال شخصیت نمایشی
اگر احساس می‌کنید که خودتان یا یکی از عزیزانتان با نشانه‌های اختلال شخصیت نمایشی دست‌وپنجه نرم می‌کند، جای درستی را برای شروع انتخاب کرده‌اید. کلینیک تخصصی پیروزی با بهره‌گیری از تیمی مجرب از روانشناسان و درمانگران، تجربهٔ ارزشمندی در شناسایی و درمان این اختلال دارد.
در این مرکز، درمان صرفاً به ارائهٔ راهکار ختم نمی‌شود؛ بلکه فرآیندی همدلانه، علمی و گام‌به‌گام است که به فرد کمک می‌کند ریشهٔ رفتارهایش را درک کرده، مهارت‌های جدید را بیاموزد و آرام‌آرام به تعادل روانی برسد.
ما در کلینیک پیروزی باور داریم که هر انسان، حتی در سخت‌ترین شرایط روانی، می‌تواند به نسخه‌ای بهتر و سالم‌تر از خودش تبدیل شود، کافی‌ست اراده کنید و قدم اول را بردارید. ما همراهتان هستیم. از طریق لینک زیر می‌توانید با ما در ارتباط باشید.
دریافت نوبت:
شماره تماس یپروزی: 
۰۲۱۷۷۴۳۱۶۴۹
شماره تماس قیطریه: 02126456903
ساعات کار
| روزهای هفته | 8:00 – 17:00 |
| پنج شنبه | با هماهنگی |
| جمعه | تعطیل |
تماس:۰۲۱-۷۷۴۳۱۶۴۹
آخرین مطالب
نشانه‌ها و تاثیرات خاموش طرحواره بازداری هیجانی بر زندگی
وقتی احساساتت را قورت می‌دهی: نگاهی به طرحواره بازداری هیجانی آیا تا حالا تجربه کرده‌اید که نتوانید احساساتتان را همان‌طور که هستند بیان کنید؟ مثلاً وقتی عصبانی یا شاد هستید، خودتان را کنترل کنید [...]
طرحواره بدبینی و منفی‌گرایی چیست و چگونه درمان می‌شود؟
طرحواره بدبینی و منفی‌گرایی: دشمن پنهان شادی در زندگی شما دیدگاه منفی نسبت به زندگی و برداشت‌های بدبینانه از خود یا اطرافیان، ذهن فرد را همواره آماده‌ی پذیرش اتفاقات ناخوشایند می‌کند و او را [...]
