چگونه شب ادراری در کودکان را مدیریت کنیم؟

اختلال شب ادراری در کودکان: فهم علل و ارائه راهکارهای درمانی

شب ‌ادراری در کودکان به معنای دفع غیرارادی ادرار در هنگام خواب شبانه است، در حالی که انتظار می ‌رود کودک در این سن بتواند کنترل مثانه خود را حفظ کند. این موضوع در کودکان زیر چهار سال طبیعی محسوب می‌ شود اما اگر تا سنین مدرسه ادامه یابد، نیاز به بررسی و درمان دارد. در این مطلب به بررسی علل شب ‌ادراری در کودکان و روش ‌های درمانی آن پرداخته شده است.

شب ادراری چیست؟

شب ادراری به معنای خروج ناخواسته ادرار در هنگام خواب است که بعد از سنی که انتظار می ‌رود فرد قادر به کنترل مثانه باشد رخ می‌ دهد. این وضعیت بیشتر در کودکان دیده می‌ شود و عوامل متعددی مانند تاخیر در رشد مثانه، تولید بیش از حد ادرار در شب، عوامل ژنتیکی، استرس و ناهماهنگی ‌های هورمونی می ‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند. از نظر تقسیم ‌بندی، شب ادراری به دو نوع اولیه (که از ابتدا وجود داشته) و ثانویه (که پس از دوره ‌ای از کنترل مثانه ظاهر می‌ شود) تقسیم می‌ گردد. در اکثر موارد، این مشکل گذرا بوده و با افزایش سن به مرور بهبود می‌ یابد.

انواع شب ادراری در کودکان

شب ادراری را از دیدگاه های مختلف می توان مورد بررسی قرار داد که ما یکی از اصلی ترین دسته بندی ها را بررسی می‌‎کنیم.

1-شب ادراری اولیه

این نوع شب ادراری از زمان طفولیت (بدو تولد) تا پایان سیزده یا چهارده سالگی دیده می شود که اغلب عوامل جسمانی (فیزیولوژیک) در آن موثر هستند.

2-شب ادراری ثانویه

در این نوع، عدم کنترل ادرار کودکان مبتلا، مدتی از نظر کنترل دفع ادرار طبیعی هستند و ناگهان به این عارضه یا تغییر رفتار دچار می شوند. این حالت به ویژه بعد از چهارده سالگی از فراوانی بیشتری برخوردار است و اغلب عوامل محیطی و روانی در ایجاد آن نقش دارند.

معیارهای اختلال شب ادراری در کودکان

• فرد به طور مکرر ادرار خود را در تشک یا لباس هایش تخلیه می کند (عمدی یا غیر عمدی)
• این رفتار از لحاظ بالینی اهمیت دارد و یکی از این دو حالت می تواند این موضوع را نشان دهد: فرد حداقل هفته ای دوبار و حداقل به مدت سه ماه پشت سر هم، این رفتار را نشان می دهد یا در زمینه های اجتماعی، تحصیلی (شغلی) یا سایر زمینه های زندگی، دیسترس یا دیسفانکشنِ از لحاظ بالینی معنادار تجربه می کند.
• سن تقویمی فرد حداقل 5 سال است (یا در سطح رشدی معادل با آن)
• این رفتار را نمی توان به اثر فیزیولوژیک و مستقیم یک ماده (مثلا داروی دیورتیک یا داروی آنتی سایکوتیک) یا یک عارضه پزشکی دیگر (مثلا دیابت، اسپینا بیفیدا یا یک اختلال تشنجی) نسبت داد. (انجمن روانشناسی آمریکا، راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSM-5-TR، دکتر مهدی گنجی، تهران، ساوالان)

علل شب ‌ادراری در کودکان

شب ‌ادراری در کودکان می‌‌تواند به دلایل مختلف جسمی و روانی در برخی افراد رخ دهد. از جمله عوامل شایع این مشکل در کودکان می ‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

– اندازه کوچک مثانه که ممکن است توانایی نگه ‌داری ادرار را کاهش دهد.

– عفونت ‌های دستگاه ادراری که می ‌توانند منجر به تکرر و بی ‌اختیاری ادرار شوند.

– استرس، ترس یا احساس نا امنی که تأثیر مستقیم بر کنترل مثانه دارد.

– اختلالات عصبی مانند سکته مغزی که عملکرد مثانه را مختل می ‌کنند.

– بزرگ شدن غده پروستات که می ‌تواند جریان طبیعی ادرار را تحت تأثیر قرار دهد.

– آپنه خواب (وقفه ‌های غیرطبیعی در تنفس هنگام خواب) که ممکن است به شب ‌ادراری منجر شود.

– یبوست که می ‌تواند فشار روی مثانه را افزایش داده و کنترل ادرار را دشوار کند.

-برخی مشکلات حاصل از عقب ماندگی های ذهنی

یکی دیگر از دلایل شب ‌ادراری در کودکان، عدم تعادل هورمونی است. بدن به طور طبیعی هورمونی به نام( ADH هورمون ضد ادرار) تولید می‌ کند که میزان تولید ادرار را در طول شب کاهش می ‌دهد. در افرادی که بدنشان به اندازه کافی ADH تولید نمی ‌کند، مقدار بیشتری ادرار تولید شده و ممکن است مثانه نتواند آن را در طول شب نگه دارد.

همچنین دیابت یکی دیگر از عواملی است که می‌ تواند موجب شب ‌ادراری شود. در افراد دیابتی، بدن توانایی پردازش مناسب گلوکز (قند) را ندارد و در نتیجه ممکن است میزان تولید ادرار افزایش یابد. این وضعیت می ‌تواند باعث شود کودکانی که معمولاً در طول شب خشک هستند، دچار شب ‌ادراری شوند.

شناخت این عوامل به درک بهتر علت شب ‌ادراری و انتخاب روش‌ های مناسب برای مدیریت و درمان آن کمک می کند.

توصیه های کاربردی برای جلوگیری از شب ادراری در کودکان

• نوشیدن مایعات را قبل از خواب کودک محدود کنید. محدود سازی مایعات باید حداکثر دو الی سه ساعت قبل از خواب کودک باشد.
• کودک را پیش از خواب به توالت بفرستید.
• شب ‌ها چراغ توالت را روشن بگذارید، گاه ترس از تاریکی باعث می ‌شود که کودک رختخوابش را ترک نکند.
• می ‌توانید از روش اقتصاد ژتونی کمک بگیرید. جدولی برای کودک رسم کنید و هر روز در آن یادداشت کنید که شب قبل را خشک گذرانده یا خیس. به ‌ازای شب ‌های خشک به او ستاره بدهید و بعد از آن که چند ستاره گرفت، تشویقش کنید.
• ورزش ‌هایی نیز برای تحریک و تقویت عضلات مثانه وجود دارند که می ‌توانند مفید باشند. چند نوع ورزش پیشنهاد می ‌شود:

الف. کودک به پشت روی زمین می ‌خوابد و پاهای او از ناحیه زانو توسط فرد دیگر گرفته می ‌شود و کودک دست ‌هایش را پشت سر می ‌گذارد و می ‌خوابد. این کار بهتر است ده مرتبه انجام و طی دو یا چهار بار تکرار شود.

ب. کودک می ‌ایستد، دست ‌هایش را جلو می ‌برد و ده بار می ‌نشیند و بلند می ‌شود.

ج. کودک ورزش شنا را ده بار انجام می دهد.

(بیان، زهرا، از تنیدگی تا آسیمگی، جلد اول، تهران، میرماه)

چگونه شب ‌ادراری در کودکان تشخیص داده می ‌شود؟

برای شناسایی علت شب ‌ادراری در کودکان، پزشک معمولاً از طریق مشاوره، معاینه و آزمایش ‌های لازم اقدام می ‌کند. ابتدا سابقه پزشکی کودک بررسی شده و یک معاینه فیزیکی انجام می ‌شود تا احتمال وجود مشکلات زمینه ‌ای که ممکن است باعث بی ‌اختیاری ادرار شده باشند، ارزیابی گردد. در برخی موارد، آزمایش‌ های تکمیلی مانند آزمایش خون و ادرار برای بررسی بیماری ‌هایی مانند دیابت، عفونت ‌های ادراری، عدم تعادل هورمونی یا مشکلات کلیوی انجام می ‌شود.

مراحل تشخیص شب ‌ادراری در کودکان

1. بررسی سوابق پزشکی و اطلاعات والدین

پزشک برای درک بهتر شرایط کودک، سؤالاتی درباره موارد زیر مطرح می‌ کند:

– سابقه خانوادگی شب ‌ادراری

– میزان مصرف مایعات در طول روز و شب

– وجود احساس درد یا سوزش هنگام ادرار

– تجربه استرس ‌های اخیر

– مشکلات گوارشی مانند یبوست

– رنگ و شفافیت ادرار (تیره، کدر یا همراه با خون)

2. معاینه فیزیکی

پزشک با انجام یک معاینه دقیق، احتمال وجود مشکلات ساختاری یا عملکردی سیستم ادراری را بررسی می‌ کند. این معاینه ممکن است شامل بررسی وضعیت شکم، کمر و اندام‌ های تناسلی برای یافتن نشانه ‌هایی از ناهنجاری ‌های فیزیکی یا علائم مرتبط با بیماری ‌های زمینه ‌ای باشد.

3. آزمایش‌ های تکمیلی

برای اطمینان از اینکه شب ‌ادراری ناشی از یک بیماری جدی ‌تر نیست، پزشک ممکن است آزمایش ‌های زیر را درخواست کند:

– آزمایش ادرار: جهت بررسی عفونت‌ های ادراری، وجود قند اضافی (دیابت) یا دیگر ناهنجاری ‌ها.

– آزمایش خون: برای ارزیابی سطح قند خون، عملکرد کلیه ‌ها و بررسی عدم تعادل هورمونی.

– اندازه ‌گیری فشار خون: برای شناسایی مشکلات احتمالی مرتبط با کلیه یا سیستم گردش خون.

در نهایت، ترکیبی از این بررسی‌ ها به پزشک کمک می ‌کند تا علت شب ‌ادراری کودک را شناسایی کرده و بهترین روش درمانی را پیشنهاد دهد.

چه زمانی نیاز است به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر شب ادراری کودک به طور مداوم ادامه پیدا کرد و بیش از چند شب تکرار شد، ابتدا باید علت اصلی مشکل را شناسایی کنیم. در صورتی که نتوانیم منبع آن را پیدا کنیم، بهتر است برای مشاوره به پزشک مراجعه کنیم. معمولاً بهترین زمان برای درمان شب ادراری در کودکان بین ۵ تا ۷ سال است. البته روش ‌های درمانی بسته به سن کودک ممکن است متفاوت باشد.

برای مثال، درمان شب ادراری کودکان ۶ ساله ممکن است با درمان شب ادراری ۸ ساله ‌ها فرق داشته باشد. همچنین، اگر کودک از سوزش هنگام ادرار شکایت داشته باشد یا در طول شبانه ‌روز به طور غیر طبیعی تکرر ادرار داشته باشد یا خارش مقعد یا آلت تناسلی مشاهده شود، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد.

پزشک ابتدا با گرفتن تاریخچه بیماری از کودک، به دنبال علت اصلی مشکل خواهد گشت. انجام آزمایش ‌های ادرار و مدفوع برای شناسایی احتمال وجود عفونت در دستگاه ادراری یا کلیه، و در صورت لزوم، تصویربرداری از مثانه و کلیه انجام می‌شود. معمولاً این روند درمان در شب ادراری‌ های ثانویه مورد استفاده قرار می ‌گیرد. پس از بررسی ‌های لازم، پزشک روش درمانی مناسب را پیشنهاد خواهد کرد.

در مواردی اختلال شب ادراری، ناشی از مشکلات جسمانی نمی باشد برای مثال ممکن است کودک در اثر تجربه استرس و اضطراب یا … دچار شب ادراری شود که در این شرایط می بایست از روانشناسان و روانپزشکان متخصص در این حوزه کمک بگیرید. در نهایت، شب ادراری پدیده ‌ای معمولی در میان کودکان است. اگرچه در نگاه اول ممکن است نگرانی خاصی ایجاد نکند، اما پیگیری آن و اطمینان از درمان صحیح، ضروری است. شما می ‌توانید از طریق مشاوره آنلاین یا حضوری با روانشناس متخصص کودک در مرکز روانشناسی پیروزی، اطلاعات لازم را کسب کنید.