ترس از تنهایی و نیاز به تأیید؛ آیا دچار اختلال شخصیت وابسته هستید؟

تحلیلی بر اختلال شخصیت وابسته: نشانه‌ها، علل و راهکارهای درمانی

اختلال شخصیت وابسته (DPD) یکی از رایج‌ترین انواع اختلالات روانی است که باعث می‌شود فرد در مواجهه با مسئولیت‌های روزمره دچار سردرگمی و ناتوانی شود. این افراد حتی برای تصمیمات ساده نیز نیاز به تأیید یا راهنمایی دیگران دارند و به‌شدت به اطرافیان تکیه می‌کنند. وابستگی عاطفی شدید و میل بی‌پایان به جلب رضایت دیگران، از ویژگی‌های اصلی این اختلال است؛ اما منشأ چنین رفتاری چیست؟ آیا می‌توان از دام وابستگی گریخت؟ در ادامه با بررسی ابعاد گوناگون این اختلال، به پاسخ این پرسش‌ها خواهیم رسید.

اختلال شخصیت وابسته چیست؟

افراد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته اغلب خود را بی‌ارزش، ناتوان و فاقد نظر مستقل می‌دانند. اعتمادبه‌نفس پایین و حس بی‌کفایتی، آن‌ها را به‌شدت نیازمند تأیید و پشتیبانی اطرافیان می‌کند. برای حفظ ارتباط و جلب حمایت، حتی حاضرند وارد موقعیت‌هایی شوند که برایشان ناخوشایند است.

از آنجایی که ترس از طرد شدن و قطع حمایت همواره با این افراد همراه است، در برابر ابراز مخالفت، به‌خصوص با کسانی که به آن‌ها وابسته‌اند، دچار تردید و سکوت می‌شوند.

ویژگی‌های کلیدی اختلال شخصیت وابسته

1. وابستگی شدید به دیگران برای دریافت حمایت عاطفی و تصمیم‌گیری که موجب شکل‌گیری رفتارهایی تسلیم‌گونه می‌شود.
2. ناتوانی در تصمیم‌گیری‌های روزمره بدون مشورت یا اطمینان خاطر گرفتن از دیگران.
3. تمایل به واگذاری مسئولیت‌های مهم زندگی به اشخاص نزدیک.
4. فداکاری‌های افراطی برای به‌دست آوردن محبت، حتی اگر با خواسته‌های شخصی در تضاد باشد.
5. اضطراب و درماندگی در زمان تنها شدن، به دلیل ترس از ناتوانی در مراقبت از خود.
6. جستجوی سریع برای جایگزینی روابط نزدیک، بلافاصله پس از پایان یک رابطه حمایتی.

خاستگاه‌های پنهان اختلال شخصیت وابسته

گرچه هنوز دلایل قطعی بروز اختلال شخصیت وابسته (DPD) در روان‌شناسی به‌روشنی مشخص نشده‌اند اما بسیاری از متخصصان معتقدند ترکیبی از عوامل زیستی، محیطی و تجربیات کودکی در این میان نقش دارند.

برای برخی افراد، خاطرات تلخ و دردناک دوران کودکی—رویدادهایی که روحشان تاب تحملش را نداشت—آغازی بوده برای شکل‌گیری وابستگی مزمن. در نبود حمایت واقعی، تمایل برای تکیه بر دیگران در ذهن و روانشان ریشه دوانده و با گذر زمان به بخش جدایی‌ناپذیری از شخصیتشان تبدیل شده است.

از سوی دیگر، سبک‌های فرزندپروری سخت‌گیرانه یا همراه با خشونت و کنترل شدید نیز می‌توانند زمینه‌ساز شکل‌گیری چنین اختلالی باشند. وقتی کودک پیوسته در فضای تهدید یا عدم امنیت رشد می‌کند، احتمال اینکه در بزرگسالی به‌شدت به دیگران وابسته شود، بسیار بیشتر خواهد بود.

چگونه با افراد دارای اختلال شخصیت وابسته رفتار کنیم؟

به‌جای گرفتن تصمیم به‌جای آن‌ها، بهتر است به آن‌ها بیاموزیم که چگونه روی پای خود بایستند. به شکل محترمانه تشویقشان کنیم که صادق باشند اما نه برای خوشایند دیگران. مهم‌تر از همه، کمک کنیم تا مسیر درمان حرفه‌ای و مراجعه به روان‌درمانگر را جدی بگیرند تا به استقلال عاطفی برسند.

تشخیص افتراقی

این اختلال را باید از آن نوع وابستگی که پیامد اختلال‌های خلقی، اختلال وحشت‌زدگی و گذرهراسی و ناشی از بیماری‌های جسمانی است، متمایز کرد. «اختلال شخصیت وابسته» دارای شروع زودرس، سیر مزمن و الگویی از رفتار است که در این اختلال‌ها که ذکر شد، رخ نمی‌دهد. بسیاری از افراد، صفات «شخصیت وابسته» را نشان می‌دهند اما تنها هنگامی که این صفات، انعطاف‌ناپذیر، ناسازگارانه و پایدار باشند و موجب آسیب کارکردی قابل‌ملاحظه یا پریشانی ذهنی شوند، «اختلال شخصیت وابسته» تلقی می‌گردند.

پیامدهای پنهان اختلال شخصیت وابسته

اختلال شخصیت وابسته تنها یک الگوی رفتاری نیست؛ بلکه می‌تواند به زنجیره‌ای از آسیب‌های روانی و اجتماعی منجر شود که کیفیت زندگی فرد را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. برخی از مهم‌ترین پیامدهای این اختلال عبارت‌اند از:

1. افتادن در دام روابط ناسالم

افرادی که به‌شدت به حمایت دیگران نیاز دارند، اغلب در روابطی گرفتار می‌شوند که در آن قدرت نابرابر است و احتمال دارد از آن‌ها سوءاستفاده شود، بی‌آنکه توان یا جرأت جدایی داشته باشند.

2. فرسایش روانی با اضطراب و افسردگی

ترس دائمی از رها شدن و ناتوانی در تحمل مسئولیت‌های فردی، فرد را در معرض ابتلا به اختلالات روانی مانند اضطراب مزمن و افسردگی قرار می‌دهد.

3. ایست در مسیر رشد و بلوغ فردی

وابستگی شدید به اطرافیان، فرصت یادگیری، تصمیم‌گیری مستقل و تجربه شکست و پیروزی را از فرد می‌گیرد؛ در نتیجه، مسیر پیشرفت شخصی و شغلی مسدود می‌شود.

در پایان لازم است توجه داشته باشید که مشاهدهٔ این نشانه‌ها در یک کودک یا نوجوان لزوماً به معنای ابتلا به این اختلال نیست. برای تشخیص دقیق و دریافت راهکارهای اصولی، مشورت با روانشناس متخصص ضروری است.

درمان اختلال شخصیت وابسته

هدف اصلی در درمان اختلال شخصیت وابسته این است که فرد به مرحله‌ای از پختگی برسد که بتواند بدون تکیه افراطی بر دیگران، زندگی‌اش را با ثبات و آرامش پیش ببرد و روابطی سالم، گرم و متعادل را تجربه کند—روابطی بر پایه محبت، نه وابستگی.

روان‌درمانی

رویکردهای مبتنی بر بینش‌درمان (Insight-Oriented Therapy) یکی از مؤثرترین روش‌ها برای کمک به افراد وابسته هستند. در این مسیر، درمانگر با ایجاد فضایی امن و حمایتی، به مراجع کمک می‌کند تا ریشه‌های عمیق وابستگی‌اش را درک کرده و گام‌به‌گام به سمت استقلال فکری و عاطفی حرکت کند.

ترکیب این رویکرد با رفتاردرمانی، آموزش مهارت‌های جرئت‌ورزی و حتی درمان خانوادگی، باعث تقویت اعتمادبه‌نفس و تصمیم‌گیری مستقل در فرد می‌شود. با این حال، شتاب‌زدگی در این روند می‌تواند اثر معکوس داشته و بیمار را دچار اضطراب و سردرگمی کند.

دارودرمانی

در مواردی که علائم جانبی مانند اضطراب یا افسردگی شدت می‌گیرد، استفاده از داروهای روان‌پزشکی مانند داروهای ضدافسردگی (مثلاً ایمی‌پرامین) یا ضداضطراب‌هایی مانند بنزودیازپین‌ها می‌تواند برای کاهش نشانه‌ها و کمک به فرآیند درمان مفید باشد.

کلینیک روان‌شناسی پیروزی با بهره‌گیری از تیمی مجرب از درمانگران و روان‌پزشکان متخصص، محیطی امن و حرفه‌ای برای درمان اختلال شخصیت وابسته فراهم کرده است. در این مرکز، با ترکیبی از روان‌درمانی بینش‌گرا، رفتاردرمانی، آموزش مهارت‌های فردی و در صورت نیاز دارودرمانی، به مراجعان کمک می‌شود تا به استقلال روانی، اعتمادبه‌نفس و خوداتکایی برسند. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با نشانه‌های این اختلال مواجه هستید، کلینیک پیروزی می‌تواند همراهی مطمئن در مسیر بهبود باشد.