چرا هر شب کابوس می‌بینیم؟ بررسی علمی اختلال کابوس‌‌های شبانه

اختلال کابوس‌های شبانه: علل، علائم و راه‌های درمان

کابوس‌ها، خواب‌های ناخوشایند و هراس‌انگیزی هستند که معمولاً در عمق خواب به سراغ فرد می‌آیند و موجب بیدار شدن همراه با ترس و نگرانی می‌شوند. این نوع خواب‌ها می‌توانند ضربان قلب و تنفس را به‌طور موقت افزایش دهند و حس ناامنی ایجاد کنند. دلایل مختلفی مانند استرس، اضطراب، تجربیات تلخ گذشته، مصرف داروها یا مشکلات روانی می‌توانند باعث ایجاد کابوس شوند. در برخی مواقع اختلال کابوس‌های شبانه نیاز به درمان یا مشاوره دارند.

اختلال کابوس‌های شبانه چیست؟

اختلال کابوس‌های شبانه یا اختلال اضطراب رویا، نوعی اختلال خواب (پاراسومنیا) است که حدود ۴ درصد از بزرگسالان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این اختلال شامل رویاهای پیچیده و آزاردهنده‌ای است که معمولاً تصاویر یا موقعیت‌های ترسناکی مانند مرگ یا تهدید به خطر افتادن امنیت فرد را در بر می‌گیرد. کابوس‌ها اغلب زمانی رخ می‌دهند که رویاها طولانی‌تر و واضح‌تر هستند. پس از بیدار شدن، فرد معمولاً به‌سرعت هوشیار می‌شود و کنترل خود را به دست می‌آورد. با این حال، این تجربیات ممکن است باعث ناراحتی شدید شوند و در طول زمان تأثیر منفی بر رفاه عاطفی و جسمی فرد بگذارند.

معیارهای اختلال کابوس شبانه

– خواب‌هایی طولانی و به‌شدت ناراحت‌کننده که به‌خوبی در یاد می‌مانند و به‌دفعات تکرار می‌شوند. مضمون این خواب‌ها معمولاً تلاش فرد برای فرار از موقعیت‌های خطرناکی است که جان، امنیت یا سلامت جسمی او را تهدید می‌کنند. اغلب در نیمه دوم دوره‌ی اصلی خواب رخ می‌دهند.
– پس از بیدار شدن از این خواب‌های ناراحت‌کننده، حواس فرد به‌سرعت بازمی‌گردد و هوشیار و گوش‌به‌زنگ می‌شود.
– این آشفتگی، از نظر بالینی موجب رنج و عذاب (دیسترس) معنادار یا اختلال در عملکرد اجتماعی، شغلی یا سایر حوزه‌های مهم زندگی می‌شود.
– علائم کابوس به تأثیرات فیزیولوژیک یک ماده (مثلاً مواد سوءمصرفی یا داروهای تجویزی) نسبت داده نمی‌شوند.
– در صورت وجود اختلالات روانی یا عارضه‌های جسمی هم‌زمان (کاموربید)، این اختلالات به‌تنهایی نمی‌توانند خواب‌های ناراحت‌کننده‌ای را که شکایت غالب هستند، توضیح دهند.
(منبع: انجمن روان‌شناسی آمریکا، راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSM-5-TR، دکتر مهدی گنجی، تهران، ساوالان)

دلایل بروز کابوس‌های شبانه طبق DSM-5

– استرس و اضطراب از مهم‌ترین عوامل بروز کابوس‌های شبانه هستند.
– تجربیات تروماتیک یا وقایع ناراحت‌کننده مانند از دست دادن عزیزان.
– اختلال در الگوی خواب، کمبود خواب، خستگی ناشی از پروازهای طولانی، بیماری یا تب.
– اثرات جانبی داروها یا درمان‌های خاص.
– مصرف یا قطع مصرف داروهایی مانند قرص‌های خواب‌آور.
– مصرف الکل یا توقف مصرف آن.
– مشکلات تنفسی هنگام خواب مانند آپنه خواب.
– اختلالات خواب همچون نارکولپسی یا اضطراب خواب.
– خوردن غذا در فاصله‌ی زمانی کوتاه تا زمان خواب.

ورزش روزانه مانع از دیدن کابوس‌های شبانه می‌شود

محققان دانشگاه تگزاس دریافته‌اند زمانی که افراد حداقل ۶۰ دقیقه در روز فعالیت بدنی داشته باشند، شب‌ها بهتر می‌خوابند.
ورزش همچنین مدت زمانی را که افراد در مرحله‌ی خواب REM (حرکت سریع چشم) – که معمولاً در آن رویاها و کابوس‌ها رخ می‌دهند – می‌گذرانند، کاهش می‌دهد.
به گفته‌ی دانشگاه جان هاپکینز، این دوره زمانی، بازه‌ای است که اغلب مردم کابوس‌های شبانه را تجربه می‌کنند. این یافته با توصیه‌هایی که پیش‌تر توسط پزشکان برای کاهش کابوس‌ها ارائه شده، مطابقت دارد.
دانشمندان خواب در دانشگاه استنفورد نیز بیان کرده‌اند که ورزش منظم، یوگا و مدیتیشن می‌توانند به کاهش استرس و بهبود کیفیت خواب کمک کنند. در نتیجه منجر به بهبود اختلال کابوس‌های شبانه می‌شود.

آیا کابوس‌های شبانه در میانسالی نشانه‌ای از زوال عقل هستند؟

مطالعه‌ای جدید نشان می‌دهد که کابوس‌های شبانه در میانسالی می‌توانند نشانه‌ای از احتمال ابتلا به زوال عقل (دمانس) در سال‌های بعدی زندگی باشند.
افرادی که حداقل یک‌ بار در هفته کابوس می‌بینند، چهار برابر بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به دمانس هستند.
هنوز به‌طور قطعی مشخص نشده که آیا استرس‌های روزمره باعث کابوس می‌شوند که در نهایت به دمانس می‌انجامد یا اینکه کابوس‌ها خود یکی از نشانه‌های اولیه‌ی دمانس هستند.

نشانه‌های اولیه‌ی دمانس

– اختلال در حافظه
– بی‌علاقگی و کاهش انگیزه
– مشکلات در یافتن کلمات صحیح
– دشواری در انجام فعالیت‌های روزمره
– تغییرات خلق‌وخو
– عدم ارتباط با رویدادهای اطراف
– اختلال در جهت‌یابی

(نتایج این مطالعه در کنفرانس سالیانه‌ی آکادمی نورولوژی اروپا ارائه شده است.)

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

کابوس‌های گاه‌به‌گاه معمولاً جای نگرانی ندارند. اگر کودک شما کابوس می‌بیند یا خودتان از کابوس‌های شبانه رنج می‌برید، می‌توانید این موضوع را در معاینه‌ی معمولی با پزشک مطرح کنید. اما در صورت بروز علائم زیر، مشاوره‌ی پزشکی ضروری است:

– کابوس‌ها به‌طور مکرر و مداوم ادامه دارند.
– به‌طور مرتب خواب فرد را مختل می‌کنند.
– ترس از خوابیدن ایجاد کرده‌اند.
– باعث بروز مشکلات رفتاری یا اختلال در عملکرد روزانه شده‌اند.

درمان اختلال کابوس‌های شبانه

برای درمان اختلال کابوس‌های شبانه، روش‌های مختلفی وجود دارد که باید متناسب با وضعیت روحی و جسمی فرد، پس از مشاوره با متخصص، انتخاب شوند. این روش‌ها شامل موارد زیر هستند:

– گفت‌وگو با مشاوران متخصص در مرکز روان‌شناسی پیروزی می‌تواند در کاهش کابوس‌های شبانه مؤثر باشد.
– ورزش روزانه می‌تواند به بهبود سلامت روحی و جسمی کمک کرده و بسیاری از مشکلات روانی از جمله کابوس‌های شبانه را کاهش دهد. تلاش کنید ورزش را بخشی از برنامه‌ی روزانه‌ی خود قرار دهید.
– بهتر است پیش از خواب از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار، الکل، آرام‌بخش‌ها و مواد مشابه پرهیز کنید.
– برخی داروها ممکن است علاوه بر ایجاد بی‌خوابی، موجب اختلال در خواب شوند. در این صورت، مشورت با روان‌پزشک کلینیک پیروزی برای تنظیم داروها ضروری است.
– یادگیری تکنیک‌های آرام‌سازی می‌تواند در کاهش اختلال کابوس‌های شبانه مؤثر باشد.
– صحبت کردن با دوستان یا اعضای خانواده درباره‌ی کابوس‌ها می‌تواند به کاهش استرس و تسکین مشکلات کمک کند.
– همچنین، استفاده از طب سنتی با مصرف دمنوش‌هایی مانند آویشن، چای بابونه، گل‌گاوزبان، چای کوهی، بادرنجبویه و گیاهان مشابه، می‌تواند اثرات مثبتی در درمان کابوس‌ها داشته باشد.

کلینیک روان‌شناسی پیروزی با ارائه‌ی خدمات تخصصی و مشاوره‌ای می‌تواند به درمان اختلال کابوس‌های شبانه کمک کند.
تیم متخصص این کلینیک با استفاده از روش‌های علمی و درمان‌های نوین روان‌شناختی، به شناسایی علل کابوس‌ها پرداخته و برنامه‌های درمانی متناسب با نیاز فردی هر بیمار طراحی می‌کنند.
از مشاوره‌های تخصصی گرفته تا آموزش تکنیک‌های مدیریت استرس و آرام‌سازی، کلینیک روان‌شناسی پیروزی توانسته است به بسیاری از مراجعین خود در کاهش و درمان کابوس‌های شبانه کمک کند و کیفیت خواب و بهزیستی روانی آن‌ها را بهبود بخشد.