علائم اختلال انفجاری متناوب؛ وقتی خشم کنترل شما را در دست می‌گیرد

اختلال انفجاری متناوب: طوفانی درون ذهن که ناگهان فوران می‌کند

اختلال انفجاری متناوب نوعی مشکل رفتاری است که در آن فرد به‌طور ناگهانی دچار فوران شدید خشم و پرخاشگری می‌شود، به حدی که کنترل خود را از دست می‌دهد. این واکنش‌ها معمولاً نامتناسب با موقعیت پیش‌آمده هستند و می‌توانند مشکلات جدی در روابط و زندگی روزمره فرد ایجاد کنند. در این مقاله از سایت کلینیک روان‌شناسی پیروزی، نشانه‌های اختلال انفجاری متناوب را بررسی کرده و راهکارهای درمانی مؤثر برای مدیریت آن را معرفی می‌کنیم.

اختلال انفجاری متناوب یا مشکل در کنترل تکانه چیست؟

همه‌ی ما گاهی دچار عصبانیت می‌شویم اما افراد مبتلا به اختلال انفجاری متناوب (Intermittent Explosive Disorder) احساس می‌کنند نمی‌توانند در برابر رفتارهای پرخاشگرانه و مخرب مقاومت کنند. در حالی که بیشتر افراد می‌توانند خشم خود را بدون آسیب به دیگران تخلیه کنند، افراد مبتلا به این اختلال با انفجارهای ناگهانی خشم مواجه می‌شوند که بدون تحریک خاصی، رفتارهای تهاجمی یا ویرانگر از خود نشان می‌دهند. این طغیان‌های خشم می‌توانند به آسیب جدی به خود، دیگران یا اموال منجر شوند.
این افراد در لحظات خشم، احساس می‌کنند کنترل خود را کاملاً از دست داده‌اند و برخی حتی این وضعیت را شبیه به حملات صرعی توصیف می‌کنند. آن‌ها پیش از طغیان پرخاشگری، احساسی مبهم و ناخوشایند از وقوع یک اتفاق ناگهانی دارند که مشابه حالتی است که افراد مبتلا به صرع پیش از حمله تجربه می‌کنند.

علائم اختلال انفجاری متناوب

خشم‌های انفجاری بدون هشدار رخ می‌دهند و معمولاً کمتر از نیم ساعت طول می‌کشند. این طغیان‌ها ممکن است چندین بار در هفته یا ماه تکرار شوند و تأثیرات مخربی بر زندگی فرد و اطرافیانش بگذارند. در این میان، درگیری‌های لفظی نیز می‌توانند به‌طور مداوم بین دوره‌های پرخاشگری فیزیکی ظاهر شوند.
افراد مبتلا به اختلال انفجاری متناوب اغلب دارای رفتارهای تکانشی، تحریک‌پذیر و پرخاشگرانه هستند و ممکن است احساس خشم مداوم را تجربه کنند. در برخی موارد، دوره‌های انفجار خشم با نشانه‌های فیزیکی و روانی همراه است، از جمله:

• احساس خشم شدید

• لرزش بدن

• تپش قلب

• تحریک‌پذیری مفرط

• افکار منفی یا حتی خودکشی

• احساس فشار در قفسه سینه

• افزایش ناگهانی انرژی

• مورمور شدن بدن

در هنگام وقوع این طغیان‌ها، فرد بدون در نظر گرفتن عواقب، رفتارهای تهاجمی از خود نشان می‌دهد که شامل موارد زیر است:

• درگیری و دعوا

• فریاد زدن و بدرفتاری

• تهدید کردن دیگران

• آسیب رساندن به اموال

• مشاجره‌های شدید و طولانی

• حمله فیزیکی به دیگران یا حیوانات

• ضربه زدن، فشار دادن یا آسیب فیزیکی به دیگران

پس از پایان این طغیان، فرد معمولاً احساس آرامش یا خستگی می‌کند اما در بسیاری از موارد، دچار احساس گناه و شرمندگی از رفتارهای خود می‌شود.
اگر کسی متوجه شده که این علائم را تجربه می‌کند و رفتارهایش با این توصیفات همخوانی دارد، بهتر است با متخصص روان‌شناس کلینیک پیروزی مشورت کند تا گزینه‌های درمانی مناسب برای کنترل این وضعیت را بررسی کند.

رزرو نوبت مشاوره

شروع و مسیر بالینی

شروع اختلال انفجاری متناوب بیشتر از همه در اواخر کودکی یا در نوجوانی است و به‌ندرت برای اولین بار بعد از ۴۰ سالگی روی می‌دهد. مسیر بالینی این اختلال ممکن است اپیزودیک و به همراه دوره‌های مکرر انفجارهای پرخاشگرانه تکانشی باشد. اختلال انفجاری متناوب ظاهراً یک مسیر بالینی مزمن و دائمی دارد که سال‌ها ادامه می‌یابد.
همچنین به نظر می‌رسد که باوجود حضور یا عدم حضور ADHD یا سایر اختلالات اخلال‌گرانه، کنترل‌تکانه و سلوک (مثلاً: اختلال سلوک، اختلال نافرمانی/چالش‌گری)، بسیار رایج است. (انجمن روان‌شناسی آمریکا، راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSM-5-TR، دکتر مهدی گنجی، تهران، ساوالان)

بسیاری از مبتلایان به اختلال انفجاری متناوب، همزمان دچار بیش‌فعالی و نقص توجه نیز هستند. برای آشنایی کامل با این اختلال، مقاله “اختلال نقص توجه-بیش فعالی (ADHD) چیست و چگونه درمان می‌شود؟” را بخوانید.

علل ایجاد اختلال انفجاری متناوب

عوامل روانکاوی

روانکاوان بر این باورند که حملات انفجاری به‌عنوان یک مکانیسم دفاعی در برابر تهدیدات خودشیفتگی عمل می‌کنند. انفجارهای خشم به‌عنوان ابزاری برای حفظ فاصله عاطفی و جلوگیری از آسیب بیشتر به خودشیفتگی فرد در نظر گرفته می‌شوند.
عوامل روانی-اجتماعی: بسیاری از افرادی که مبتلا به اختلال انفجاری متناوب هستند، در دوران کودکی در محیطی نامساعد رشد کرده‌اند که شامل اعتیاد به الکل، خشونت و تهدیدات جدی زندگی بوده است. عوامل زمینه‌ساز در دوران نوزادی و کودکی شامل صدمات زایمانی، تشنج‌های دوران کودکی، ضربه‌های مغزی، آنسفالیت، اختلالات مغزی جزئی و بیش‌فعالی می‌باشند.

عوامل زیستی

اختلالات فیزیولوژیک مغز، به‌ویژه در ناحیه لیمبیک، در بسیاری از موارد موجب بروز حملات خشونت‌آمیز می‌شود. همچنین، غلظت بالای تستوسترون در مایع مغزی نخاعی با رفتارهای پرخاشگرانه و خشونت بین‌فردی در مردان ارتباط داشته است.

همبودی با سایر اختلالات روانی

بیش از ۹۰ درصد افراد مبتلا به این اختلال، به سایر مشکلات روانی مانند اختلالات خلقی نیز دچار هستند. علاوه بر این، اختلال انفجاری متناوب در بسیاری از موارد با سوءمصرف مواد و اختلالات اضطرابی همراه است.

در دوره‌های پرخاشگری، این افراد قادر به کنترل تکانه‌های خود نیستند و سطح خشم آن‌ها نامتناسب با محرک‌های استرس‌زا است. با این حال، این انفجارهای خشم ارتباطی با سایر بیماری‌های روانی یا جسمانی ندارند.

اختلال پرخاشگری بر پایه تکانشگری (IED)  چگونه تشخیص داده می ‌شود؟

نسخه جدید راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)  معیارهای به روزی را برای تشخیص IED ارائه داده است. این معیارها تفاوت ‌هایی را بین:

– اپیزودهای مکرر پرخاشگری کلامی که به افراد یا اموال آسیب فیزیکی نمی‌ زنند.

– رفتارهای مخرب یا تهاجمی کمتری که باعث آسیب جدی به افراد یا اموال نمی ‌شود.

اختلالی که با رفتارهای تکانشی و پرخاشگرانه شناخته می ‌شود، در تمامی نسخه‌های DSM مطرح بوده است. با این حال، اولین بار این اختلال با نام IED در نسخه سوم این راهنما معرفی شد. پیش از آن، به نظر می ‌رسید که این اختلال نادر است. با به ‌روزرسانی معیارهای تشخیصی و پیشرفت‌ های علمی در زمینه IED، حالا این اختلال به‌ عنوان یک مشکل رایج‌ تر شناخته می ‌شود.

مطالعه ‌ای در سال 2005 نشان داد که 6.3 درصد از 1300 نفر که برای مشکلات بهداشت روانی به مراکز درمانی مراجعه کرده بودند، در برهه ‌ای از زندگی خود شرایط تشخیصی IED را برآورده کرده ‌اند. علاوه بر این، 3.1 درصد از آن ‌ها هم ‌اکنون طبق معیارهای DSM-5، تشخیص IED را دارند.

در تحقیقی دیگر در سال 2006 که شامل 9282 نفر بود، مشخص شد که 7.3 درصد از افراد در یک مقطع زمانی از زندگی خود معیارهای DSM-5 برای IED را داشتند و 3.9 درصد از آن ‌ها این معیارها را در طول 12 ماه گذشته برآورده کرده ‌اند.

درمان اختلال انفجاری متناوب

برخی از متخصصان بالینی معتقدند که با توجه به نابهنجاری ‌های موجود در سیستم سروتونینی مغز، مصرف دارو می ‌تواند به کنترل این اختلال کمک کند اما روش ‌های دارویی به تنهایی کافی نیستند و باید همراه با درمان ‌های روان‌ شناختی باشند.

در روان ‌درمانی، مبتلایان یاد می‌ گیرند که راه‌ های سالم ‌تری برای مدیریت خشم پیدا کنند. به جای واکنش‌ های فیزیکی و خشونت ‌آمیز، می ‌توان از بیان کلامی احساسات برای کاهش تنش استفاده کرد.

جمع‌بندی

با توجه به نشانه ‌ها و عوامل مؤثر در بروز اختلال انفجاری متناوب، می ‌توان دریافت که این وضعیت می ‌تواند تأثیرات مخربی بر روابط فردی، خانوادگی و اجتماعی داشته باشد. آگاهی از روش ‌های تشخیص و درمان این اختلال، گامی اساسی در کنترل رفتارهای پرخاشگرانه و جلوگیری از آسیب ‌های بیشتر است.

بنابراین، افرادی که احساس می‌ کنند ممکن است دچار این اختلال باشند، بهتر است در اسرع وقت به متخصص روان ‌شناس یا روان ‌پزشک مجموعه پیروزی مراجعه کنند. مدیریت صحیح و دریافت درمان مناسب نه‌ تنها به بهبود وضعیت فرد کمک می‌ کند، بلکه می‌ تواند از پیامدهای منفی این اختلال بر کیفیت زندگی و روابط شخصی نیز جلوگیری کند.