راز انتخاب‌های عاطفی اشتباه: آیا پای طرحواره رهاشدگی در میان است؟

طرحواره رهاشدگی چیست؟ شناخت ریشه‌ها و تأثیرات آن بر زندگی افراد

طرحواره رهاشدگی یکی از الگوهای عمیق ذهنی است که در هستهٔ باورهای افراد شکل می‌گیرد. کسانی که با این طرحواره دست‌وپنجه نرم می‌کنند، همواره با ترس عمیقی از تنها ماندن و ترک شدن مواجه‌اند و احساساتی متناقض مانند عشق شدید و خشم ناگهانی را تجربه می‌کنند. چنین افرادی معمولاً به روابطی وارد می‌شوند که از ابتدا ناسالم هستند، چرا که از رها کردن افراد نامناسب هراس دارند.

این مفهوم نخستین‌بار توسط جفری یانگ، نظریه‌پرداز برجستهٔ حوزهٔ روان‌شناسی، مطرح شد. افراد گرفتار در این الگو معمولاً وابستگی عاطفی شدیدی به اطرافیانشان دارند و همین وابستگی باعث می‌شود در روابط خود ثباتی نداشته باشند. از آنجا که آنها از طرد شدن می‌ترسند، ممکن است احساساتی ناپایدار، عصبانیت بی‌دلیل یا حتی حساسیت‌های افراطی از خود نشان دهند.

اگر این طرحواره به‌موقع شناسایی و درمان نشود، می‌تواند تمامی جنبه‌های زندگی فرد، از جمله روابط زناشویی، اجتماعی و حرفه‌ای او را تحت تأثیر قرار دهد. خوشبختانه طرحواره‌درمانی روشی کارآمد برای مقابله با این مسئله است و می‌تواند به فرد کمک کند تا احساس امنیت درونی و توانایی ابراز عاطفه را بازیابد.

طرحواره چیست؟

از دیدگاه جفری یانگ، بنیان‌گذار رویکرد طرحواره‌درمانی، طرحواره‌ها همان الگوهای ذهنی عمیقی هستند که از دوران کودکی شکل می‌گیرند. این الگوها، ترکیبی از افکار، احساسات، خاطرات و باورهای منفی و ناکارآمدی هستند که در نتیجهٔ برآورده نشدن نیازهای روانی پایهٔ فرد به وجود می‌آیند.

طرحواره‌ها مانند لنزهایی عمل می‌کنند که فرد از طریق آنها دنیا، خودش و دیگران را می‌بیند. این الگوهای ناخودآگاه معمولاً در بزرگسالی تکرار می‌شوند، رفتارهای ما را جهت می‌دهند و جلوی رشد، خوشبختی و شکل‌گیری روابط سالم را می‌گیرند.

به‌زبان ساده‌تر: طرحواره‌ها برنامه‌های نانوشته‌ای در ذهن ما هستند که از کودکی شکل گرفته‌اند و اگر اصلاح نشوند، می‌توانند تمام عمر ما را تحت تأثیر قرار دهند.

طرحواره رهاشدگی چیست؟

طرحواره رهاشدگی یکی از تله‌های روانی عمیق است که فرد را درگیر ترسی همیشگی از تنها ماندن می‌کند. کسی که دچار این طرحواره است، در ناخودآگاه خود باور دارد که دیر یا زود توسط نزدیکانش رها خواهد شد—چه با طرد، چه با مرگ یا حتی با بی‌توجهی.

ریشه‌های این الگوی ذهنی معمولاً به تجربه‌های تلخ کودکی برمی‌گردد: از جمله جدایی ناگهانی از والدین، بی‌توجهی عاطفی، فوت یکی از عزیزان یا بزرگ شدن در محیطی ناپایدار.

این افراد در بزرگسالی نیز مدام درگیر نگرانی از دست دادن رابطه هستند و همین نگرانی، آنها را به سمت رفتارهایی سوق می‌دهد که باعث بی‌ثباتی رابطه می‌شود. وابستگی شدید، کنترل‌گری، حسادت یا حتی قهر و کناره‌گیری‌های افراطی، تنها بخشی از واکنش‌های آنهاست.

در یک جمله: کسی که در طرحواره رهاشدگی گیر افتاده، آن‌قدر از ترک شدن می‌ترسد که خودش ناآگاهانه رابطه را خراب می‌کند.

درمان طرحواره رهاشدگی از طریق شناخت، پذیرش، بازسازی ذهن و رفتار و ترجیحاً با کمک طرحواره‌درمانی ممکن است.

نشانه‌های بارز طرحواره رهاشدگی

افرادی که درگیر طرحواره رهاشدگی هستند، معمولاً با ترس عمیقی از تنها ماندن وارد روابط عاطفی می‌شوند؛ اما همین ترس، رفتاری از آنها بروز می‌دهد که خودش رابطه را به نابودی می‌کشاند.

علائم رایج طرحواره رهاشدگی

• وابستگی سریع و هیجانی

در همان ابتدای آشنایی، این افراد به‌شدت احساساتی عمل می‌کنند؛ عاشق می‌شوند، وابسته می‌شوند و گاهی همان هفتهٔ اول پیشنهاد ازدواج می‌دهند. شدت احساساتشان گاه آن‌قدر زیاد است که طرف مقابل را سردرگم یا حتی فراری می‌دهد.

• تضاد رفتاری

آنها ممکن است در ظاهر وابسته و نیازمند به‌نظر برسند اما به‌محض اینکه نشانه‌ای از فاصله یا سردی ببینند، دست به رفتارهای جبرانی می‌زنند. مثلاً به‌طور عمدی رفتارهایی انجام می‌دهند که طرف مقابل را برنجانند، فقط برای اینکه اول خودشان فاصله بگیرند و نقش «رهاکننده» را بازی کنند.

• بی‌ثباتی رابطه‌ای

روابط این افراد معمولاً عمر زیادی ندارد. آنها خیلی زود وارد رابطه می‌شوند اما به همان سرعت آن را تمام می‌کنند؛ چون دائماً درگیر این تصور هستند که «او قرار است مرا ترک کند».

• چرخهٔ تکرارشونده

پس از پایان رابطه، احساس پوچی و تنهایی شدیدی را تجربه می‌کنند. همین احساس آنها را به سمت رابطه‌ای جدید سوق می‌دهد تا جای خالی عاطفی‌شان را پر کنند و این چرخه باز هم تکرار می‌شود.

در حقیقت، این افراد آن‌قدر از رها شدن می‌ترسند که با رفتارهایشان ناخواسته باعث رها شدن می‌شوند.

با شناخت این الگوها و کمک گرفتن از طرحواره‌درمانی می‌توان این زنجیره را شکست و مسیر سالم‌تری برای ارتباطات عاطفی ساخت.

طرحواره رهاشدگی در رابطهٔ عاطفی

افرادی که گرفتار طرحواره رهاشدگی هستند حتی اگر در کنار شریکی وفادار و متعهد قرار بگیرند، باز هم آرامش درونی را تجربه نمی‌کنند. این افراد ناخودآگاه وارد چرخه‌ای می‌شوند که احساس ناامنی و ترس از تنها ماندن را تقویت می‌کند.

در ادامه، نشانه‌هایی از طرحواره رهاشدگی در روابط عاشقانه آمده است:

▪️ از نزدیک شدن به شریک عاطفی‌تان می‌ترسید، چون فکر می‌کنید ممکن است صدمه ببینید یا او را از دست بدهید.

▪️ نگرانی دائمی از مرگ یا ترک ناگهانی همسرتان دارید.

▪️ مدام ذهنتان درگیر این است که همسرتان الان کجاست و چه می‌کند.

▪️ واکنش‌های تند و احساسی به مسائل پیش‌پاافتاده دارید و رفتارهای عادی را نشانه‌ای از بی‌وفایی تعبیر می‌کنید.

▪️ کنترل‌گر و حسود هستید؛ احساس می‌کنید باید شریک زندگی‌تان کاملاً در اختیار شما باشد.

▪️ وابستگی شدید باعث می‌شود تمام تمرکز و انرژی‌تان روی او باشد و خودتان را فراموش کنید.

▪️ تحمل دوری‌اش را حتی برای مدت کوتاهی ندارید.

▪️ هیچ‌وقت نمی‌توانید به تعهد و وفاداری او اطمینان کامل داشته باشید.

▪️ به‌راحتی خشمگین می‌شوید و شریکتان را به خیانت متهم می‌کنید.

▪️ گاهی برای مجازات او، خودتان را کنار می‌کشید، قهر می‌کنید یا با سردی رفتار می‌کنید تا به نوعی رهایش کنید، پیش از آن‌که او شما را ترک کند.

اگر این موارد برایتان آشناست، وقت آن رسیده که نگاهی جدی‌تر به ریشه‌های احساسی‌تان بیندازید و در مسیر بهبودی گام بردارید.

درمان طرحواره رهاشدگی

برای رهایی از دام مزمن طرحواره رهاشدگی، نیاز است که هم ذهن و هم رفتارها به‌تدریج بازسازی شوند. با تمرین آگاهانه و همراهی یک درمانگر، می‌توان این باور نهادینه‌شده را به‌مرور اصلاح کرد. اقدامات زیر برای مدیریت و درمان طرحواره رهاشدگی توصیه می‌شود:

1. بازنگری در افکار فاجعه‌ساز

باور اینکه «همه دیر یا زود مرا ترک می‌کنند» را زیر سؤال ببرید. هر فکری که بوی اغراق می‌دهد یا قطعی به‌نظر می‌رسد، باید نقد شود.

2. مهار واکنش‌های هیجانی

هنگام دوری موقت یا بی‌خبری از عزیزان، سعی کنید اضطراب خود را کنترل کرده و آن را پایان دنیا تلقی نکنید.

3. بازتعریف انتظارها

هیچ‌کس همیشه در دسترس و کاملاً منطبق با خواسته‌های ما نیست. انتظار همراهی کامل، غیرواقع‌بینانه است و باید آن را رها کرد.

4. پذیرش مرزهای سالم

افراد حق دارند برای خودشان حریم و زمانی مستقل داشته باشند. صمیمیت سالم بدون خفگی امکان‌پذیر است.

5. پایش و اصلاح رفتارهای ناسالم

اگر واکنش‌های شدیدی مانند قهر، تهدید، باج‌گیری عاطفی یا کنترل‌گری دارید، آگاهانه سعی کنید آنها را کاهش دهید.

6. نه گفتن به سازش افراطی

اگر تصور می‌کنید باید خودتان را نادیده بگیرید تا ترک نشوید، به‌تدریج از این خودفریبی فاصله بگیرید.

7. گزینش هوشمندانهٔ شریک عاطفی

افراد ناپایدار یا بی‌تعهد، تلهٔ شما را عمیق‌تر می‌کنند. به دنبال کسی باشید که ثبات، صداقت و رشد را به رابطه بیاورد.

8. ترک الگوهای آسیب‌زننده

حسادت، چسبندگی و کنترل‌گری نه‌تنها رابطه را نابود می‌کنند، بلکه شما را هم خسته و فرسوده می‌سازند.

9. دوستی با تنهایی

یاد بگیرید که تنهایی موقت، دشمن نیست. زمان‌های بدون رابطه را به فرصتی برای شناخت خود تبدیل کنید.

10. شفای گذشته

تجربه‌های قدیمی رهاشدگی به‌ویژه در دوران کودکی‌تان را بنویسید. آن احساسات را بازبینی کنید، با آنها مواجه شوید و اجازه دهید التیام پیدا کنند.

درمان طرحواره رهاشدگی یعنی ساختن حس امنی درون خود، تا دیگر نیازی نباشد برای اثبات دوست‌داشتنی بودن، خودتان را فراموش کنید.

سخن آخر

اگر به‌خاطر تجربهٔ رهاشدگی، احساس غم، اضطراب یا افسردگی می‌کنید، این احساسات کاملاً قابل درک و طبیعی‌اند. اما یادتان باشد که غرق شدن در حس شکست یا ناامیدی، تنها باعث سنگین‌تر شدن بار ذهنی‌تان می‌شود، نه سبک‌تر شدن آن.

به خودتان اجازه ندهید که این باورهای منفی، مسیر رشد، عشق، روابط سالم و زندگی شاد را از شما بگیرند.

رهاشدگی پایان راه نیست؛ فقط نشانه‌ای است که وقت ترمیم رسیده است.

در مسیر درمان و بازسازی درونی‌تان، حتماً از یک مشاور یا روانشناس متخصص کمک بگیرید. راه‌حل‌ها وجود دارند؛ کافی است قدم بردارید و امید را دوباره به قلبتان برگردانید.