طرحواره درمانی چیست؟ اهداف، انواع و روش‌های درمان

طرحواره درمانی

طرحواره‌ درمانی یک شیوه درمانی است که به بررسی و هدف قرار دادن طرحواره ‌ها می‌پردازد. این اصطلاح به الگو های فکری ناسازگار اطلاق می‌شود که می‌تواند سبب به وجود آمدن رفتار های مشکل ‌ساز در یک فرد شود و در عین حال بر بهبود و حفظ روابط بزرگسالان تأثیر بگذارد. باور بر این است که این طرحواره‌ ها در دوران کودکی به ویژه در کودکانی که نیاز های احساسی و جسمی‌ شان به درستی پاسخ داده نشده است، شکل می‌گیرند. همچنین، ممکن است کودکان با تجربه زیاده ‌روی در تقابل‌ ها یا عدم رعایت مرز های مناسب از سوی والدین نیز دچار این الگو ها شوند.

در سنین بزرگسالی، انتظار می‌رود این طرحواره ‌ها به طرز منفی بر تفکرات و اقدامات فرد اثر بگذارند. این موضوع می‌تواند منجر به رفتار هایی نظیر اجتناب، جبران‌ خواهی یا فداکاری افراطی شود که در نهایت بر روابط عاطفی و تعاملات اجتماعی افراد تأثیر سوء بگذارد. اگر علاقمند به کسب اطلاعات بیشتر در حوزه طرحواره درمانی هستید، تا پایان مقاله همراه ما باشید.

رویکرد طرحواره درمانی چیست؟

می توان گفت طرحواره درمانی ابتدا به منظور درمان اختلالات شخصیت ایجاد شد و به ویژه در درمان اختلال شخصیت مرزی (BDP) کاربرد دارد.

در یک تحقیق نشان داده شد، افرادی که به اختلال شخصیت مرزی مبتلا بودند و تحت این نوع درمان قرار گرفتند، احتمال بهبودی آن‌ها به ‌طور قابل ‌توجهی بیشتر از افرادی بود که به درمان ‌های معمولی ادامه می‌دادند. به بیان دیگر، این بیماران تمایل کمتری به داشتن علامت ‌های تشخیصی BPD نشان می‌ دادند.

علاوه بر این، طرحواره درمانی به عنوان یک روش موثر برای درمان اختلالات خوردن، اضطراب، افسردگی و سایر مشکلات روانی مطرح شده است، به ویژه در مواردی که سایر روش ‌های درمانی مؤثر نبوده ‌اند. در حال حاضر، این رویکرد عمدتاً برای بزرگسالان مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما برخی محققان در حال بررسی امکان استفاده از آن برای درمان کودکان و نوجوانان نیز هستند.

موارد مناسب برای طرحواره درمانی

• اختلالات شخصیتی شدید
• مشکلات یا اختلالاتی که به مدت طولانی و به صورت مزمن وجود داشته اند
• اختلالات محور یک که به درمان متعارف پاسخ نمی دهند
• عود مکرر اختلال محور یک
• وجود مشکل مبهم و در عین حال گسترده
• مشکلات ارتباطی طولانی مدت
• اجتناب مفرط
• الگوهای تفکر و رفتار دگم
• به شکلی غیر متعارف طلبکارانه، مستحقانه و محتاجانه برخورد کردن

(دکتر فرشته موتابی و دکتر لادن فتی)

اهداف طرحواره درمانی

در درمان با رویکرد طرحواره، شما و درمانگر به بررسی و کار بر روی موارد زیر خواهید پرداخت:

1. شناسایی و استفاده از طرحواره ‌های التیام ‌بخش: بیان و به کارگیری الگو های فکری مثبت و سازنده.
2. شناسایی و تحلیل سبک‌ های مقابله ‌ای: روشن کردن نحوه برخورد با نیاز های هیجانی و تاثیرات آن بر زندگی روزمره.
3. تغییر الگو های احساسی و رفتاری: اصلاح عادات و واکنش‌ های ناشی از طرحواره‌ ها به منظور بهبود کیفیت زندگی.
4. یادگیری تأمین نیاز های هیجانی به شیوه ‌های سالم: فراگیری روش ‌های سازگاری برای برآورده کردن نیاز های عاطفی به شیوه ‌ای سالم.
5. مقابله سالم با ناکامی و تنش: یادگیری روش ‌های کارآمد برای مدیریت تنش ‌های ناشی از عدم تأمین نیاز های خاص.

این فرآیند به شما کمک خواهد کرد تا روابط بهتری با خود و دیگران برقرار کنید و کیفیت زندگی ‌تان را بهبود ببخشید.

انواع طرحواره درمانی

طرحواره‌ ها معمولاً در دوران کودکی شکل می‌گیرند و به ندرت به آسانی تغییر می‌کنند. عدم رسیدگی به آن ‌ها می‌تواند موجب تثبیت الگو های رفتاری منفی شود که این الگو ها از طریق روابط نا سالم تقویت می‌شوند.

طرحواره ‌ها می‌توانند به صورت ناخود آگاه بر تفکر و رفتار افراد تأثیر بگذارند تا از مواجهه با ناراحتی‌ های عاطفی جلوگیری کنند. اگرچه در نگاه اول ممکن است این ساز و کار مفید به نظر برسد، اما در عمل معمولاً راهبرد هایی ایجاد می‌کند که نه تنها سالم نیستند، بلکه گاه آسیب‌ زا نیز هستند.

پژوهش ‌ها نشان می‌دهند که اکثر افراد بیش از یک طرحواره در ذهن خود دارند. روانشناسان طرحواره ‌ها را به ۱۸ نوع مختلف تقسیم کرده‌اند که همه آن‌ ها را می‌توان در پنج گروه کلی دسته‌بندی کرد:

1. طرحواره‌های مرتبط بریدگی و طرد شدگی

این نوع طرحواره ‌ها مانع ایجاد روابط پایدار و سالم می‌شوند. از جمله موارد این دسته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• احساس محرومیت هیجانی
• حس شرم و نقص
• ترس از رها شدن و بی ‌ثباتی
• بی ‌اعتمادی و بد رفتاری
• انزوای اجتماعی

2. طرحواره‌های مربوط به استقلال و عملکرد مختل شده

این طرحواره‌ ها باعث می‌شوند فرد احساس کند قادر به انجام مسئولیت ‌ها یا مدیریت زندگی خود نیست و اغلب احساس جدایی و انزوا دارد. موارد زیر در این دسته قرار می‌گیرند:

• احساس شکست و ناتوانی
• وابستگی و بی‌کفایتی
• آسیب ‌پذیری مفرط
• خویشتن تحول نیافته

3. طرحواره‌های مرتبط با ضعف در محدودیت‌ها

این طرحواره ‌ها بر توانایی فرد در کنترل خود و رعایت محدودیت ‌های اجتماعی اثر منفی می‌گذارند. از نمونه ‌های این دسته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بزرگ ‌منشی و استحقاق
• ضعف در خویشتن ‌داری و انضباط

4. طرحواره ‌های جهت گیری به سوی دیگران

این دسته از طرحواره‌ ها فرد را به سمت اولویت دادن به خواسته ‌های دیگران بر خواسته‌ های خودش سوق می‌دهد. نمونه‌ های این طرحواره‌ ها عبارت ‌اند از:

• ایثار بیش از حد
• اطاعت و تسلیم
• جلب توجه و پذیرش ‌طلبی

5. طرحواره‌ های هوشیاری و بازداری بیش از حد

در این نوع طرحواره ‌ها، افراد باور دارند که بیان احساسات یا نیاز هایشان می‌تواند پیامد های منفی داشته باشد و به همین دلیل، جنبه‌ های مثبت زندگی را نا دیده گرفته و بر جنبه‌ های منفی تمرکز می‌کنند. موارد زیر در این گروه قرار دارند:

• منفی‌نگری
• بازداری هیجانی
• سخت‌گیری بیش از حد
• تمایل به تنبیه خود یا دیگران

چگونگی درمان اختلالات به کمک طرحواره درمانی

وقتی نیاز های اساسی و عاطفی افراد از کودکی تا بزرگسالی به شکل طبیعی برآورده نشود، این کمبود ها می‌توانند به مشکلات عاطفی جدی، اختلالات روانی یا حتی ترومای عمیق در بزرگسالی منجر شوند. طرحواره‌ درمانی با تمرکز بر باور ها و الگو های ناسازگارانه ‌ای که ریشه در کودکی دارند، تلاش می‌کند این مسائل را شناسایی و برطرف کند.

به زبان ساده، افرادی که گرفتار طرحواره ‌های نا سالم هستند، معمولاً از میان انتخاب‌ های موجود، تصمیم ‌های نادرست و آسیب ‌زننده ‌ای می‌ گیرند و به این ترتیب، چرخه ‌ای از مشکلات تازه را در زندگی خود به وجود می‌آورند. اما هنگامی که این افراد در جلسات درمانی به شناسایی تله ‌های ذهنی خود می ‌پردازند، می ‌توانند ریشه مشکلات و رفتار های ناسازگارانه ‌شان را بیابند و برای اصلاح آن‌ ها اقدام کنند.

در فرایند طرحواره ‌درمانی، پس از شناسایی رفتار های آسیب‌ زا و یادگیری مهارت ‌های مقابله با آن ‌ها، فرد تلاش می‌کند تا این الگو های منفی را کاهش دهد یا از بین ببرد. نتیجه این تلاش، بهبود روابط، افزایش کیفیت زندگی و توانایی ایجاد ارتباطات سالم و معنا دار خواهد بود.

نتیجه گیری

در این مطلب از وب ‌سایت کلینیک تخصصی روانشناسی پیروزی، به بررسی مفهوم طرح‌ واره و انواع آن پرداخته ‌ایم. طرح‌ واره‌ ها به ‌عنوان الگو های ذهنی، از تجربیات و ناکامی ‌های دوران کودکی شما شکل می‌گیرند و تأثیر عمیقی بر جنبه ‌های مختلف زندگی، از جمله روابط عاطفی، تصمیم‌گیری ‌های شغلی و احساسات شما در بزرگسالی می‌گذارند. این الگو های ذهنی به ۱۸ دسته مختلف تقسیم می‌شوند و ممکن است افراد هم‌ زمان با یک یا چند طرح ‌واره درگیر باشند. برای مقابله با این شرایط، درمانگران متخصص کلینیک روانشناسی پیروزی، اغلب از روش طرح ‌واره‌ درمانی بهره می‌گیرند که ترکیبی از تکنیک ‌های شناختی، رفتاری، هیجانی و بین ‌فردی را شامل می‌شود.