درمان شناختی رفتاری برای چه افرادی مناسب است و چه خطراتی دارد؟

درمان شناختی رفتاری (CBT)

درمان شناختی-رفتاری (CBT) یکی از روش‌ های روان ‌درمانی است که برای درمان طیف گسترده‌ ای از مشکلات روانی به کار می‌رود، از جمله افسردگی، اضطراب، اختلالات مرتبط با مصرف مواد مخدر و الکل، مشکلات زناشویی، اختلالات تغذیه ‌ای و بیماری ‌های روانی پیچیده. مطالعات مختلف نشان داده ‌اند که این روش می ‌تواند به طور قابل توجهی کیفیت زندگی و عملکرد افراد را بهبود بخشد.

شواهد پژوهشی حاکی از آن است که اثر بخشی CBT در بسیاری از موارد، با سایر درمان ‌های روان ‌شناختی و دارویی برابر بوده و حتی در برخی مواقع از آن‌ها پیشی می‌گیرد.  در این مقاله قصد داریم ابعاد مختلف این نوع روش درمانی را بررسی کرده و در این زمینه اطلاعاتی را در اختیار شما قرار دهیم.

خاستگاه درمان شناختی-رفتاری

درمان شناختی-رفتاری رویکردی است مبتنی بر عقل سلیم که بر دو اصل بنیادی استوار است: نخست، اینکه شناخت واره های ما اثری کنترل کننده بر هیجان ها و رفتار ما دارند و دوم اینکه چگونگی عملکرد یا رفتار ما اثری قوی در الگوهای فکری و هیجان های ما می گذارند. عناصر شناختی این دیدگاه، به وسیله فیلسوفان سوفسطایی مانند اپیک تتوس، و نیز سیسرون، سه نه کا و دیگران، سده ها پیش از آنکه درمان شناختی-رفتاری معرفی شود، شناسایی شده بودند (بک و همکاران، 1979). برای مثال، اپیک تتوس فیلسوف سوفسطایی یونان در Enchiridion می نویسد: “آنچه انسان ها را برآشفته می سازد وقوع حوادث نیست، بلکه نظرگاه آنان درباره آن حوادث است. ” (اپیک تتوس، 1991، ص 14). هم چنین، در سنت فلسفی شرقی مانند تائوئیسم و بودایی، شناخت به عنوان نیروی اولیه در تعیین رفتار انسان، تلقی شده است (بک و همکاران، 1979، کمپوس، 2002). دالائی لاما در کتاب اخلاق برای هزاره ی جدید (1999) خاطر نشان می سازد که اگر ما بتوانیم تغییر گرایشی در افکار و هیجان های خود ایجاد کنیم، و سازمان بندی جدیدی در رفتار خود پدید بیاوریم، نه تنها می توانیم با درد و رنج راحت تر مقابله کنیم، بلکه می توانیم در درجه اول، از ایجاد درد و رنج، پیشگیری کنیم. (دکتر جسی رایت، مونیکا بسکو، مایکل تیز، 1403، آموزش درمان شناختی-رفتاری، دکتر حبیب الله قاسم زاده و دکتر حسن حمیدپور، چاپ 9، ارجمند)

درمان شناختی رفتاری برای چه افرادی مناسب است؟

درمان شناختی-رفتاری موفقیت زیادی در کمک به رفع بسیاری از مسائل مربوط به سلامت روان داشته است. به طور خاص، این روش درمانی می‌تواند در شرایط زیر مفید باشد:

– افسردگی

– اضطراب، وحشت زدگی و هراس ‌ها – از جمله آگورافوبیا (ترس از مکان ‌هایی که فرار از آن ‌ها دشوار است)، اضطراب در محیط ‌های اجتماعی و نگرانی مداوم از ابتلا به بیماری‌ها

– اختلالات اشتها

– وسواس فکری-عملی (OCD)

– استرس پس از سانحه (PTSD)

– اختلال دو قطبی

– روان ‌پریشی ‌ها (مانند اسکیزوفرنی)

همچنین در سایر جنبه ‌های زندگی، مثل موارد زیر، کاربرد دارد:

– مشکلات خواب

– استرس زیاد و مداوم

– مدیریت خشم

– عزت نفس پایین

– مشکلات جسمی مثل درد مزمن و خستگی

این روش درمانی برای تمامی گروه ‌های سنی از جمله کودکان می‌تواند مفید باشد.

توام با درمان شناختی-رفتاری، مصرف دارو برای بهبود وضعیت روانی شما می‌تواند مؤثر باشد. البته، این بستگی به نوع مشکلات، تجویز پزشک و ترجیحات شخصی دارد.

همچنین، در صورتی که وابستگی شدیدی به الکل یا مواد مخدر دارید، توصیه می‌شود ابتدا این مشکل را تا حدی مرتفع کرده و سپس به درمان شناختی-رفتاری بپردازید. زیرا مصرف خیلی زیاد الکل و مواد، عملکرد مغز را مختل کرده و توانایی فراگیری و به ‌خاطر سپردن راه‌ های جدید مدیریت روانی را مختل می‌کند.

میزان اثر بخشی این روش درمانی در افرادی که دچار مشکلات جدی حافظه ‌ای هستند، همانند بیماران مبتلا به زوال عقل، هنوز اثبات نشده است. چرا که موفقیت در این درمان نیاز به یادگیری مهارت‌ های جدید دارد و عدم تمرین یا فراموشی این روش ‌ها می‌تواند روند درمان را به چالش بکشد.

روش های کلیدی در درمان شناختی-رفتاری

• تمرکز معطوف به مسئله
• کشف طرحواره ها و ایجاد تغییر در آنها
• آموزش روانی و شناخت ورزی برای افزایش یادگیری
• مفهوم سازی متناسب با فرد
• فراخوانی افکار خودآیند و ایجاد تغییر در آنها
• رابطه درمانی مشارکتی-تجربه ای و …

طول مدت درمان و تمرکز

درمان شناختی-رفتاری، درمانی معطوف به مسئله است که اغلب به صورت کوتاه مدت ارائه می شود. در مورد افسردگی ساده یا اختلال های اضطرابی، معمولا 5 تا 20 جلسه طول می کشد. اما اگر دو اختلال با هم وجود داشته باشند و یا بیمار دارای علائم مزمن یا مقاوم به درمان باشد، تعداد جلسه های مورد نیاز ممکن است بیشتر شوند، درمان شناختی-رفتاری در مورد اختلال های شخصیت، روان پریشی ها یا اختلال دو قطبی، به بیش از 20 جلسه نیاز دارد. به علاوه، در برنامه ریزی برای بیماران مبتلا به بیماری های مزمن یا عود کننده در ماه های نخست، درمان شناختی-رفتاری به صورت فشرده (هفته ای یکبار) صورت می گیرد. اما جلسه های تقویتی با فاصله های بیشتری همچنان ادامه می یابد. روان پزشکانی که با این روش تجربه دارند، ممکن است درمان شناختی-رفتاری را همراه با دارو درمانی در دوره نگه دارنده افسردگی بازآیند (راجعه)، اختلال دوقطبی یا سایر بیماری های مزمن، در جلسه های کوتاهی به کار گیرند. لازم به ذکر است متخصصان مرکز روانشناسی پیروزی پس از بررسی و تشخیص دقیق مشکل، تعداد و ساعات جلسات را با شما هماهنگ خواهند کرد.

خطرات CBT!

به طور کلی، این روش درمانی به عنوان یک گزینه پر خطر مطرح نیست، هر چند نکاتی وجود دارد که باید به آن‌ ها توجه کرد:

این تجربه برای هر فرد متفاوت است، اما در آغاز، برخی ممکن است مواجهه با مسائل شخصی خود را استرس ‌زا یا نا خوشایند بدانند.

انواعی از تکنیک‌ های درمانی شناختی رفتاری (CBT)، مانند مواجهه ‌درمانی، می‌توانند باعث افزایش استرس و اضطراب در حین انجام شوند.

درمان شناختی رفتاری یا CBT راه‌ حل فوری ارائه نمی‌دهد. نیاز به تعهد و تمایل برای کار روی تکنیک ‌ها بین جلسات و بعد از پایان درمان وجود دارد. مفید است که به CBT به عنوان یک تغییر در سبک زندگی بنگرید که هدف دارید آن را در طول زندگی خود دنبال و بهبود دهید.

سخن آخر

CBT یا درمان شناختی رفتاری در علم روانشناسی، یک نقطه عطف بزرگ به شمار می‌رود. این رویکرد درمانی کوتاه ‌مدت، امروزه در حوزه ‌های مختلف روان ‌درمانی به شدت مورد توجه قرار گرفته است. بر اساس این روش، تمام افکار، احساسات و رفتار ها به ‌طور متقابل با یکدیگر در ارتباط هستند. به عبارت دیگر، شیوه تفکر تأثیر عمیقی بر چگونگی انجام کار ها و نتایج حاصل از آن‌ ها دارد.

این روش همچنین به افرادی که از سوء مصرف مواد رنج می‌برند، یاری می‌رساند. در فرآیند CBT، از تکنیک ‌های مختلفی مانند آرام‌ سازی، یادداشت‌ برداری روزانه و بازی ‌های نقش ‌آفرینی استفاده می‌شود. شناسایی افکار منفی، تعیین هدف و تمرین برای کسب مهارت ‌های جدید و نگرش مثبت نیز بخشی از این روش درمانی است.

CBT به‌ عنوان یکی از مؤثر ترین رویکرد های درمانی شناخته می‌شود. در این روش، بهبود از طریق تغییر الگو های فکری منفی حاصل می‌شود. در مراحل ابتدایی درمان، ابتدا اهداف مشخص می‌گردند و با تمرکز بر این اهداف، فرد می‌تواند به بهبود وضعیت و سلامت روان دست یابد. این اهداف ممکن است شامل تقویت عزت نفس، کاهش استرس ‌های روزمره و بهبود روابط فردی و اجتماعی باشد. برای دستیابی به نتایج مطلوب، فرد باید پیشرفت ‌های خود را با تعیین اهداف کوتاه و بلند مدت در طول فرآیند درمان، مورد ارزیابی قرار دهد.