وسواس فکری-عملی؛ از افکار تکراری تا رفتارهای ناخواسته

وسواس فکری-عملی : وقتی ذهن فرمانروای زندگی می‌شود

شاید شما هم با افرادی روبه ‌رو شده باشید که برخی کارها را به‌ صورت افراطی و گاه کلافه ‌کننده انجام می‌ دهند. مثلاً دست ‌ها یا وسایلشان را بیش از حد می ‌شویند، ساعت‌ ها در حمام می‌ مانند یا به ‌طور مکرر کلیدها و سایر وسایلشان را چک می ‌کنند. این افراد اغلب درگیر افکار مزاحم و وسواسی هستند و برای کاهش اضطراب ناشی از این افکار، به انجام رفتارهای تکراری روی می ‌آورند. اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)، نوعی اختلال روان ‌شناختی مزمن است. در آن فرد به‌ طور مداوم با افکار غیرقابل ‌کنترل و تکرارشونده (وسواس) دست‌ وپنجه نرم می ‌کند یا برای رهایی از این افکار، رفتارهای اجباری را تکرار می‌ کند. این علائم معمولاً زمان ‌بر و آزاردهنده هستند و می ‌توانند به‌ طور قابل ‌توجهی در زندگی روزمره فرد اختلال ایجاد کنند.

وسواس فکری-عملی چیست؟

آیا برایتان پیش آمده که پیش از خروج از خانه، چندین بار شیر گاز یا سیم اتو را بررسی کنید؟ اگر این رفتارها در حد معمول باشد، مشکلی ایجاد نمی‌ کنند اما وقتی این بررسی ‌ها به ‌طور مداوم تکرار شوند و شما را درگیر خود کنند، ممکن است با اختلالی به نام وسواس فکری روبه ‌رو باشید.

وسواس فکری نوعی اختلال روان‌شناختی است که فرد دائماً تصور می ‌کند کاری را انجام نداده یا به‌ درستی انجام نداده است. این افکار مزاحم باعث اضطراب و استرس شدید می‌ شوند و می ‌توانند فرد را از انجام کارهای روزمره بازدارند.

نشانه های وسواس فکری-عملی

• اصرار به نظم و تقارن
• تکرار یک سری رفتارها
• شمارش اشیا
• چک کردن قفل درها به دفعات زیاد
• ترس از آلودگی و کثیفی بدن و اشیا
• فکر کردن به یک موضوع به صورت مکرر و غیر منطقی
• جمع آوری وسایل غیر ضروری
• ترس از آلوده شدن با لمس اجسام و اشیای مختلف
• شستشوی زیاد و نظافت مداوم و …

اختلال وسواس فکری-عملی چقدر رایج است؟

همانطور که گفتیم، این اختلال یکی از شایع‌ ترین مشکلات روان ‌شناختی است که تقریباً از هر پنجاه نفر، یک نفر در طول زندگی خود با آن دست ‌وپنجه نرم می ‌کند. جالب است که این اختلال به نسبت مساوی بین زنان و مردان دیده می ‌شود و در بریتانیا حدود 1 میلیون نفر را تحت تأثیر قرار داده است.

وسواس فکری-عملی تنها یک چالش شخصی نیست؛ بلکه بسیاری از افراد برجسته نیز با آن روبه ‌رو بوده ‌اند. از جمله این افراد می‌توان به چارلز داروین، زیست ‌شناس برجسته، فلورانس نایتینگل، پرستار و پیشگام بهداشت مدرن و دیوید بکهام، فوتبالیست افسانه ‌ای اشاره کرد. این افراد نشان می ‌دهند که وسواس، مانعی برای موفقیت نیست و می ‌توان آن را مدیریت کرد.

علل ایجاد وسواس فکری-عملی

این اختلال می‌ تواند به دلایل مختلفی در افراد ایجاد شود، از جمله:

عوامل ژنتیکی

انتقال ویژگی ‌های مرتبط با وسواس از والدین به فرزندان.

اختلالات عصبی و بیولوژیکی

مانند عدم تعادل شیمیایی در مغز به‌ ویژه در ارتباط با سروتونین.

تغییرات زندگی

رویدادهای مهمی مانند ازدواج، فرزندآوری یا مسئولیت ‌های جدید می ‌توانند محرک باشند.

عوامل رفتاری

تکرار برخی عادات مانند حمام رفتن مداوم.

تجربیات شخصی

وقوع حوادث ناگوار یا از دست دادن عزیزان.

عوارض اختلال وسواس فکری و عملی

افرادی که دچار وسواس هستند، اغلب از رفتارهای تکراری و آزاردهنده خود شرمگین ‌اند زیرا این رفتارها گاهی موجب اذیت دیگران می ‌شوند. به عنوان مثال، زنی که مدام شیرهای گاز را چک می ‌کند و هنگام سفر نگرانی ‌هایی را به خانواده منتقل می ‌سازد، در درازمدت با احساس شرم مواجه می ‌شود.

این احساس شرم ممکن است باعث شود فرد از دیگران فاصله بگیرد و حضور کمتری در اجتماعات و خانواده داشته باشد. بنابراین، انزوا و تنهایی از جمله عوارض شایع وسواس فکری و عملی است.

سلامت جسمی فرد ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد. برای مثال، زنی که همواره در حال تمیز کردن و شستشو است، این رفتارها در طول زمان ممکن است به بیماری ‌های جسمی منجر شود و سلامت او را به خطر بیندازد.

افراد مبتلا به وسواس ممکن است احساس گناه کنند چرا که می ‌دانند رفتارهایشان غیرمنطقی است، اما به دلیل عدم توانایی در کنترل آن‌ ها، به انجام این رفتارها ادامه می ‌دهند. این احساس گناه در نهایت منجر به افزایش اضطراب و نگرانی‌ های بیشتر می ‌شود.

وسواس فکری-عملی در کودکان

اگرچه علائم وسواس فکری معمولاً در دوران بلوغ آشکار می ‌شوند اما برخی پژوهش ‌ها نشان می ‌دهند که این اختلال ممکن است از سنین ۸ تا ۱۲ سالگی نیز آغاز شود. کودکان مبتلا به وسواس فکری-عملی، اغلب تجربه ‌هایی مشابه بزرگسالان دارند اما بروز این اختلال در اواخر کودکی یا اوایل نوجوانی معمولاً با تغییرات خلقی و رفتاری چشمگیری همراه است. این دوره حساس از رشد، با چالش ‌های مختلفی همراه می ‌شود و وسواس فکری-عملی می ‌تواند تأثیرات جدی بر روابط اجتماعی، عملکرد تحصیلی و تعاملات خانوادگی نوجوانان بگذارد.

سایر بیماری‌های مرتبط با وسواس فکری-عملی

افراد مبتلا به این مشکل معمولا مبتلا به سایر اضطراب ها مثل فوبیا و یا حملات وحشت زدگی نیز می باشند. این افراد همچنین ممکن است مبتلا به افسردگی، اختلال تغذیه یا اختلال در یادگیری مثل خوانش پریشی نیز باشند. داشتن یک یا دو مورد از این بیماری ها باعث دشوارتر شدن تشخیص و درمان می شود. از این رو، بهتر است در مورد هر علائمی که در خود  مشاهده می کنید با پزشک مربوطه مشورت کنید حتی اگر آن مشکل باعث خجالت شما شود. (شعیبی، فاطمه، افکار مزاحم، کتاب سبز)

چگونه اختلال وسواس فکری-عملی را درمان کنیم؟

درمان اختلال وسواس فکری-عملی معمولاً شامل دارودرمانی و مشاوره می ‌شود و بهترین نتایج زمانی حاصل می ‌شود که این دو روش به صورت همزمان انجام شوند.

دارودرمانی

برای درمان وسواس اغلب از داروهای ضدافسردگی استفاده می‌ شود. در برخی موارد، پزشک ممکن است برای افزایش تأثیرگذاری این داروها، از داروهایی مانند هالوپریدول، اریپیرازول یا رسپریدون استفاده کند. این داروها در اصل برای درمان روان ‌پریشی تجویز می ‌شوند اما تحقیقات نشان داده ‌اند که مصرف همزمان آن‌ ها با داروهای ضدافسردگی می ‌تواند اثربخشی بیشتری در کاهش علائم وسواس داشته باشد.

– معمولاً 1 تا 3 هفته پس از شروع مصرف داروها، علائم بهبود می ‌یابد.

– برای مشاهده نتایج کامل، ممکن است مصرف داروها تا 12 هفته ادامه یابد.

– اگر پس از 3 هفته بهبودی مشاهده نکردید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید. پزشک ممکن است دوز یا نوع دارو را تغییر دهد.

مشاوره و رفتاردرمانی

یکی از موثرترین روش ‌های مشاوره برای درمان وسواس فکری-عملی، مواجهه و جلوگیری از پاسخ

) Exposure and Response Prevention یا (ERP  است. این روش نوعی رفتاردرمانی شناختی است که فرد را به آرامی با محرک ‌های اضطراب ‌آور مواجه می ‌کند و او را به مقابله با وسواس ‌های عملی ترغیب می ‌نماید.

برای مثال:

اگر فکر می ‌کنید که دست زدن به اشیا باعث آلودگی دست ‌های شما می ‌شود، باید تلاش کنید به آن اشیا دست بزنید و خود را کنترل کنید تا بلافاصله دست ‌هایتان را نشویید. این تمرین باید آن ‌قدر تکرار شود تا اضطراب شما به‌ مرور کاهش یابد.

ERP ممکن است در ابتدا سخت و طاقت‌ فرسا باشد اما با کمک مشاوران حرفه ‌ای کلینیک تخصصی پیروزی می‌ توانید به ‌تدریج علائم خود را مدیریت کنید.

تغییر باورهای نادرست

مشاور ممکن است به شما کمک کند تا باورهای نادرست یا افکاری را که باعث بروز وسواس شده ‌اند، شناسایی و اصلاح کنید. این روش می ‌تواند به کاهش شدت علائم کمک کند.

نکته مهم:

اگرچه روش‌ های درمانی می ‌توانند شدت علائم را کاهش دهند اما احتمال بازگشت علائم خفیف وسواس در برخی مواقع وجود دارد. مدیریت مداوم و دریافت کمک از متخصصین مرکز پیروزی می ‌تواند در حفظ کیفیت زندگی و کنترل علائم مؤثر باشد.

جمع بندی

اختلال وسواس فکری-عملی یا OCD یکی از مشکلات روانی شایع است که می ‌تواند تأثیرات جدی بر کیفیت زندگی فرد بگذارد. این اختلال باعث بروز افکار مداوم، ناخوشایند و آزاردهنده ‌ای می ‌شود که اغلب با استرس و اضطراب شدید همراه است. برای کنترل این وضعیت و کاهش تأثیرات منفی آن، مراجعه به یک مرکز روان ‌شناسی معتبر و دریافت کمک از متخصصان حرفه‌ای ضروری است. مطب پیروزی، با ارائه خدمات تخصصی در زمینه درمان اختلالات روانی، از جمله وسواس فکری-عملی، می ‌تواند به مدیریت این اختلال کمک کرده و راهکارهای مؤثری برای کاهش علائم وسواس فکری-عملی و بهبود کیفیت زندگی ارائه دهد.