اختلال پیکا و ارتباط آن با کمبودهای تغذیه‌ای و مشکلات روانی

اختلال پیکا چیست؟ میل عجیب به خوردن چیزهایی که غذا نیستند!

اختلال پیکا یا هرزه ‌خواری یکی از اختلالات مرتبط با تغذیه و رفتارهای غیرعادی در خوردن است. افراد مبتلا به این اختلال تمایل شدیدی به مصرف مواد غیرخوراکی مانند خاک، گچ، گل، آجر و موارد مشابه دارند. در برخی موارد شدید، فرد حتی میل به خوردن خون پیدا می‌ کند که در فرهنگ عامه به چنین افرادی “خون ‌آشام” گفته می ‌شود. این اختلال در صورت عدم درمان می‌ تواند عوارض جدی برای سلامت فرد ایجاد کند، بنابراین شناسایی و مداخله‌ ی به‌ موقع برای کنترل آن ضروری است.

اختلال پیکا (هرزه خواری) چیست؟

اختلال پیکا یا هرزه‌ خواری نوعی اختلال تغذیه ‌ای است که در آن فرد به خوردن مواد غیرخوراکی مانند خاک، گچ، یخ، رنگ، نشاسته و حتی مو تمایل دارد. این رفتار در کودکان ۱ تا ۶ ساله و زنان باردار بیشتر دیده می ‌شود، اما اگر بیش از ۱۸ ماه ادامه یابد، می ‌تواند نشانه‌ ای از مشکلات تغذیه ‌ای مانند فقر آهن یا کمبود روی باشد. علاوه بر این، برخی مشکلات روانی مانند وسواس، اضطراب، اوتیسم و عقب ‌ماندگی ذهنی نیز می‌ توانند در بروز این اختلال نقش داشته باشند.

هرزه خواری در جوامعی با وضعیت اقتصادی-اجتماعی ضعیف شایع ‌تر است و در بعضی فرهنگ ‌ها، مصرف موادی مانند خاک یا نشاسته به‌ عنوان یک عادت پذیرفته شده است. با این حال، ادامه‌ ی این رفتار می ‌تواند خطرات جدی برای سلامت فرد ایجاد کند، از جمله مسمومیت، انسداد روده یا عفونت. بنابراین، تشخیص و درمان به‌ موقع این اختلال اهمیت زیادی دارد.

معیارهای اختلال پیکا

• حداقل یک ماه است که فرد به طور دائم مواد غیر غذایی و بدون ارزش غذایی می خورد.
• خوردن مواد غیر غذایی و غیر قابل هضم با مرحله رشدی فرد مطابقت ندارد.
• این رفتار خوردن بخشی از آداب و رسوم فرهنگی یا اجتماعی نیست.
• اگر این رفتار در افراد مبتلا به یک اختلال روانی دیگر (مثلا، معلولیت ذهنی، اختلال طیف اتیسم، اسکیزوفرنی) یا در یک وضعیت پزشکی (از جمله بارداری) روی دهد، باید به اندازه کافی شدید و خطرناک باشد تا توصیه شود پزشکان و روانشناسان توجه خاصی به آن داشته باشند.

(انجمن روانشناسی آمریکا، راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSM-5-TR، دکتر مهدی گنجی، تهران، ساوالان)

انواع مختلف اختلال هرزه خواری

سندروم پیکا انواع مختلفی دارد که برخی از رایج ‌ترین آن‌ ها شامل موارد زیر هستند:

تمایل به جویدن مو

در این نوع، فرد تمایل شدیدی به جویدن موی خود یا دیگران دارد.

تمایل به جویدن شیشه

در این نوع، فرد علاقه به جویدن مواد شیشه‌ای پیدا می‌ کند.

ژنوفاژی

این نوع بیشتر در کودکان و زنان باردار دیده می‌ شود و شامل تمایل به خوردن خاک یا گچ است.

پاگوفاژی

در این نوع، فرد به دلیل کمبود آهن، تمایل زیادی به خوردن یخ یا نوشیدنی‌ های سرد پیدا می ‌کند.

تمایل به مصرف نشاسته و مواد قندی

این نوع معمولاً در زنان باردار مشاهده می‌ شود و شامل تمایل به خوردن مواد نشاسته ‌ای یا قندی است.

تمایل به خوردن چوب

فرد مبتلا در این نوع تمایل زیادی به خوردن وسایلی مانند چوب، کاغذ یا مداد دارد و این اختلال بیشتر در کودکان دیده می‌ شود.

اختلال (هرزه خواری) چه نشانه ‌هایی دارد؟

افراد مبتلا به پیکا تمایل شدیدی به مصرف موادی دارند که ارزش غذایی ندارند و حتی می ‌توانند مضر باشند. برخی از رایج ‌ترین موادی که این افراد هوس می‌ کنند عبارتند از: خاک، گچ، شن، یخ، مو، کاغذ، پلاستیک، تراشه‌ های رنگ، چسب، پشم، فلزات، مداد شمعی و حتی مواد خطرناکی مانند خاکستر سیگار یا مدفوع حیوانات.

این رفتار در زنان باردار نیز مشاهده می‌ شود، به ‌ویژه زمانی که بدن آن ‌ها با کمبود آهن یا روی مواجه باشد. در چنین شرایطی، تمایل به خوردن خاک و سایر مواد غیرخوراکی می ‌تواند نشانه‌ ای از نیاز بدن به برخی مواد مغذی باشد. تشخیص به ‌موقع و مداخله درمانی، برای جلوگیری از آسیب ‌های احتمالی این اختلال ضروری است.

علل ابتلا به اختلال پیکا یا هرزه خواری

علت دقیق ابتلا به اختلال پیکا هنوز به‌ طور کامل مشخص نشده است، اما تحقیقات نشان داده ‌اند که عوامل مختلفی می ‌توانند در بروز این اختلال تاثیرگذار باشند. از جمله این عوامل می‌ توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. کمبود مواد مغذی ضروری مانند آهن، روی و سلنیوم که برای سلامت بدن اهمیت دارند و کمبود آن ‌ها می‌ تواند باعث مشکلات مختلف، از جمله اختلال پیکا، شود.

۲. اختلالات روانی مانند اسکیزوفرنی، اختلال طیف اوتیسم و اختلال شخصیت مرزی که می ‌توانند موجب تغییرات رفتاری شوند که زمینه‌ ساز بروز پیکا خواهند بود.

۳. سوء استفاده یا بی ‌توجهی در دوران کودکی که احتمال ابتلا به اختلال پیکا را افزایش می‌ دهد.

۴. مشکلات پزشکی مانند کم ‌خونی، سوء تغذیه یا بیماری ریفلاکس معده به مری که می ‌توانند علائمی ایجاد کنند که باعث بروز پیکا شوند.

در برخی موارد، علت پیکا ممکن است ترکیبی از چند عامل باشد. برای مثال، فردی که به کمبود آهن دچار است ممکن است به دلیل احساس گرسنگی به خوردن مواد غیرخوراکی روی آورد. همچنین، افرادی که اختلالات حسی دارند، مانند مبتلایان به اوتیسم، ممکن است به دلیل مشکلات در پردازش اطلاعات حسی، مواد غیرخوراکی را مصرف کنند.

نحوه تشخیص اختلال پیکا

تشخیص اختلال هرزه خواری از طریق آزمایش خاصی انجام نمی ‌شود. پزشک با بررسی تاریخچه بیمار و در نظر گرفتن عوامل مختلف دیگر این اختلال را شناسایی می ‌کند. فرد باید در مورد موادی که مصرف کرده است، به پزشک اطلاعات دقیقی ارائه دهد. این کار به پزشک کمک می‌ کند تا به‌ درستی مشکل را تشخیص دهد. در صورتی که فرد نتواند مواردی که خورده است را به پزشک بگوید، تشخیص پیکا برای پزشک دشوار خواهد بود. این موضوع به ‌ویژه در مورد کودکان یا افراد با مشکلات شناختی بیشتر صدق می‌ کند.

نحوه درمان اختلال هرزه خواری

درمان اختلال هرزه ‌خواری ابتدا با شناسایی و درمان کمبود مواد معدنی یا مغذی شروع می‌ شود. در بسیاری از موارد، رفتارهای غیرمعمول خوردن پس از اصلاح این کمبودها از بین می ‌روند. اگر این رفتارها ناشی از سوء تغذیه نباشند یا پس از درمان تغذیه ادامه یابند، مداخلات رفتاری می‌ توانند مؤثر واقع شوند. تحقیقات نشان داده است که روش‌ هایی مانند هدایت توجه فرد به سمت چیزهای دیگر و پاداش دادن برای ترک خوردن مواد غیرخوراکی می ‌توانند کمک ‌کننده باشند.

پزشک می‌ تواند در مدیریت و پیشگیری از رفتارهای مرتبط با پیکا یا اختلال هرزه ‌خواری نقش مهمی ایفا کند و به والدین نحوه آموزش مواد خوردنی و غیرخوردنی را آموزش دهد. برخی از کودکان ممکن است به درمان ‌های رفتاری، روانشناختی و خانوادگی نیاز داشته باشند و بنابراین کمک از روانشناس ممکن است لازم باشد.

یکی از مطالعات منتشرشده نشان داده است که مکمل‌ های مولتی ‌ویتامین می ‌توانند به درمان برخی از کودکان کمک کنند. اگر مسائل دیگری مانند ناتوانی ذهنی یا مشکلات سلامت روان وجود داشته باشد، باید این مشکلات نیز درمان شوند.

کلینیک پیروزی با بهره ‌گیری از تیم تخصصی خود در زمینه‌ های روانشناسی، تغذیه و درمان‌ های رفتاری، می‌ تواند به طور مؤثر به کنترل علائم اختلال هرزه‌ خواری کمک کند. این کلینیک علاوه بر شناسایی مشکلات تغذیه‌ ای و روانی، برنامه‌ های درمانی فردی و گروهی متناسب با نیاز هر بیمار ارائه می ‌دهد. درمان ‌های رفتاری، مشاوره‌ های روانشناختی و حتی آموزش‌ های ویژه به خانواده ‌ها برای مدیریت بهتر شرایط در منزل، بخشی از خدمات این مرکز است. اگر شما یا عزیزانتان با مشکلات مربوط به هرزه خواری یا اختلالات مشابه مواجه هستید، کلینیک پیروزی می ‌تواند با ارزیابی دقیق و استفاده از روش ‌های نوین درمانی، گام مؤثری در بهبود وضعیت فرد بردارد.